Bajardi: Rahmatjonov a qabul qildi: Nurxonov n 4-Labaratoriya ishi

1.3a-rasm. Sirg’anchiq o’rtacha. 1.3b-rasm. Sirg’anchiq o’rtacha

1.4-rasm. Markazlashgan o’rtachani hisoblash oynasi.
2) Mavsumiy komponentalar baholash uchun turistlar soni(C ustun) bilan markazlashtirilgan o‗rtacha (E ustun) orasidagi farq hisoblanadi (F ustun).

4.5-rasm. Mavsumiy komponentalar.
Ulardan mavsumiy komponenta(S)larning qiymatlarini hisoblashda foydalaniladi. Buning uchun yillar bo’yicha har bir chorak uchun o'rtacha mavsumiy komponenta qiymatlari (Si)larni (4.5-rasm. F ustun) 1.4-jadvalga joylashtiriladi.
1.4-jadval
Yillar bo’yicha har bir chorak uchun o’rtacha mavsumiy ekisport hajmi oqimi.

Ko’rsatkichlar	Yil	Chorak raqami,i
		I	II	III	IV
	2016			-20104,7375	-41038,075
	2017	10730,9125	86901,175	-7361,8	-168816,4
	2018	-132651,875	36007,7125	59874.4	-124020,975
	2019	173077,625	28019.625	313340,55	-249854,35
	2020	-324664,44	525906,075
i-chorak bo‗yicha jami (barcha yillar uchun)		-273508	676834,3	345748,4	-583730
i-chorak uchun mavsumiy komponentalarni o'rtacha qiymati(Si)		-68376,9	169208,6	86437,1	-145932
Tuzatilgan mavsumiy komponenta, Si		-78711	158874,5	76103,03	-156267

Choraklar bo'yicha mavsumiy komponentalar o’rtachalarining Yig’indisini nolga teng yoki teng emasligi tekshiriladi (1.4-jadvalning Ko’rsatkichlar ustunida 3-qator): -68376,9+169208,6+86437,1+( -145932) = 41336,3
Yig’indi nolga teng bo’lmaganligi sababli tuzatish koeffitsiyenti hisoblanadi:
k = 41336,3/4 = 10334,1
Mavsumiy komponentalarning choraklar bo'yicha tuzatilgan qiymatlari o'rtacha ekisport hajmi soni bilan tuzatish koeffitsiyenti (k) orasidagi farqi S_i = S_I,o’r – k , formula yordamida topiladi, bu yerda, i= 1, 2, 3 ,4.
Topilgan qiymatlarni jadvalga qo'yib (1.4-jadvalning ko'rsatkichlar ustunida 4-qator) mavsumiy komponentalarning qiymatlari yig’indisi nolga teng bo’lish shartini takroran tekshirib ko'ramiz:
-78711+ 158874,5+76103,03+(-156267) = 0.
Nolga teng bo'lish sharti bajarildi, shunday qilib, ekisport hajmi oqimining mavsumiy komponentalari qiymatlari quyidagicha:
I chorak: S₁ = -78711;
II chorak: S₂ = 158874,5;
III chorak: S₃ = 76103,03;
IV chorak: S₄ = -156267.
3) Berilgan vaqtli qatordan mavsumiy komponentalarni chiqarib tashlab trend tenglamasi – additiv modelni tuzish va modelning xatoligini baholash(1.8-rasm).

1. Berilgan qatorning darajalari (C ustun)dan mavsumiy komponentalarning qiymatlarini (D ustun) ayiriladi va E ustunda har bir davr uchun faqat tendentsiya va tasodifiy komponentalardan iborat qator hosil bo’ladi.
2. Trend tenglamasi –additiv modelni tuzish uchun (T+E) qatorni chiziqli trend yordamida analitik tekislanadi. Buning uchun MS Exeldasturining “Регрессия‖ buyrug’idan foydalanib trendning analitik ifodasining parametrlarini qiymatlari aniqlaniladi. Buning uchun 1.6-rasmdagi amallar bajariladi. Natija 1.7-rasmdagi oynada hosil bo’ladi. Regression tahlilning natijasiga asosan qator darajalarining vaqtga bog’lanish zichligi r_yt=0,96; tenglama parametrlari: a₀=1177357; a₁=149209 ga teng. Shunday qilib, trendning analitik ko’rinishi quyidagicha:
T=1177357-149209*t
Ushbu tenglamaga t = 1,2,…,20 qiymatlarni qo’yib, har bir vaqt uchun Tning vaqt bo’yicha qiymatlari topiladi (1.8-rasm. F ustun).
3. Berilgan vaqtli qatorning har bir darajasidan (1.8-rasm. C ustun) masumiy komponentalarning ta‘sirini (1.8-rasm. D ustun) chiqarib tashlab, T+E = Y – S qiymatlarini topamiz(1.8-rasm. G ustun). Natijada faqat tendentsiya va tasodifiy komponentalardan iborat b o’lgan qator hosil bo’ladi.