Bajardi: Axmatova O‘g‘iloy

TOSHKENT AMALIY FANLAR UNIVERSITETI O‘zbek tili va adabiyoti 10-guruh talabasi Axmatova O‘g‘iloy Til va nutq antinomiyasi” mavzusi bo`yicha tayyorlagan mustaqil ishi

Bajardi: Axmatova O‘g‘iloy

Tekshirdi:Xo‘janiyozova Shahnoza

2022-2023 o`quv yillar

Toshkent

Reja

1. Tilshunoslik. Tilning paydo bo‘lishi
2. Milliy til, adabiy til, sheva va lahjalar
3. O‘zbek tili taraqqiyoti, Geneologik va morfologik tasnifi

Tilshunoslik. Tilning paydo bo‘lishi

-Tilshunoslik fanining eng qadimgi manbalari 2 mintaqada, 2 xil madaniyat o‘chog‘ida, ya’ni qadimgi Sharq - Hindiston va Arabiston hamda qadimgi G‘arb - Yunoniston va Rimda vujudga kelgan. Shuning uchun tilshunoslik fanining tarixiy yo‘lini qadimgi tilshunoslik, o‘rta asrlar tilshunosligi, XIX asr tilshunosligi va zamonaviy tilshunoslik kabi tarixiy-xronologik davrlarga bo‘lib o‘rganish maqsadga muvofiq.Tilshunoslikning grammatik davrida Iskandariya maktabi vakillari yunon tili fonetikasi, morfologiyasi va sintaksisi bo‘yicha jiddiy tadqiqot ishlari olib borganlar, xususan, morfologiyaga oid masalalar mukammal ishlab chiqilgan. Ular tovushlarni akustik prinsip asosida tahlil qilib, tovush va harflarni bir narsa, deb hisobladilar, harflarni unli va undoshga ajratdilar. Unli harflarga o‘zini alohida eshitish mumkin bo‘lgan tovushlar sifatida, undosh harflarga esa unlilar bilangina talaffuz qilinadigan talaffuz qilinadigan tovushlar sifatida qaradilar. Shuningdek, bo‘g‘in, urg‘u masalalar bo‘yicha ham ayrim ma’lumotlar berishdi. Iskandariya maktabining asosiy xizmati shunda bo‘ldiki, ular grammatikani falsafadan ajratdilar. -Tilshunoslik tarixidan ma’lumki, bu masalada grek faylasuflaribir-biriga zid ikki xil farazni o‘rtaga tashlagan. Demokrit vaboshqalar (asrimizgacha bo‘lgan 460-370-yillar) tilda narsanomi bilan narsa orasida hech qanday bog‘lanish yo‘q, bunomlar mazkur tilda gaplashuvchi odamlar tomonidanyaratilgan, demak, til inson tomonidan yaratilgan, degan fikmiilgari surishgan. Bu guruh olimlar anomalistlar deb nom olgan.Platon boshliq boshqa bir guruh olimlar (asrimizgacha bo‘lgan427-347-yillar) narsa bilan uning nomi orasidamuayyan bog‘lanish bor. Bu bog‘lanish narsalarningxususiyatlaridan, tabiatidan kelib chiqqan va bu bog‘lanishilohiy kuch tomonidan o‘matilgan, degan fikmi ilgari surishgan.Tarixda bu oqim anologistlar deb nom olgan.


-Tilshunoslikning falsafiy davrida til masalalari bilan jiddiy va barakalishugullangan oqimlardan biri stoitsizm hisoblanadi. Stoitsizmtahlimotining vakillari bolgan stoiklar: Xrisipp, Krates va boshqalaroz tahlimotlarida jahondagi nomuvofiqlikka hamma narsalarningmaqsadga muvofiq bolishini qarama - qarshi qoyadilar. Shungakora ular tilni kishilarning ruhida tabiat talabiga kora paydobolgan deyish bilan birga soz predmetning tabiiy xususiyatini ifodaqiladi, deb aytganlar. Stoiklar sozlovchi gapirganida soz orqali upredmetning tabiati haqida qanday taassurotda bolsa, eshituvchidaham xuddi shu xususiyatlar haqidagi taassurot tugiladi, deb oylaganlar. Stoiklar predmet va uning nomi orasidagi munosabatmasalasida Geraklit va uning tarafdorlari tahlimotini quvvatladilar. Tilshunoslikning grammatik davrida Iskandariya maktabi vakillari yunon tilining fonetikasi, morfologiyasi va sintaksisi boyicha jiddiy tadqiqot ishlarini olib bordilar va qator asarlar yaratdilar. Yunon tilshunosligida, ayniqsa, morfologiyaga oid masalalar mukammal ishlangan bolib, unga nisbatan fonetika va sintaksis masalalari bosh tadqiq qilingan. Shuningdek, Iskandariya maktabi vakillari grammatikani falsafadan ajratdilar. Xullas, qadimda tilshunoslikning Iskandariya davri grammatikani mustaqil fan sifatida yaratdi