Бахтсиз ҳодисаларда шикастланганларга биринчи тиббий ёрдам кўрсатилишига оид ЙЎРИҚнома в-1

Қон кетишни жгут (резинали чирмов) ёки бурам ёрдамида тўхтатиш

Кучли қон кетишда буғимларни букишнинг имконияти бўлмаганда жгутни, оёқ ёки қўл бўйича қуйиб, тортиш лозим.

Жгут сифатида, қандайдир узилмайдиган чузилувчан мато, резина найча, тортма тасма (подтяжки) ва ш.к лардан фойдаланиш ҳаммасидан қулайдир. Оёқ ёки қўлга жгут қуйишдан олдин уларни кўтариш зарур. Агар ёрдам кўрсатувчида ёрдамчи бўлмаса, унда артерияни босиб туришни, шикастланувчининг ўзига топшириш мумкин. Жгут елка ёки соннинг танага энг яқин қисмига қуйилади. Жгут қуйиладиган жой, териси кесилмаслиги учун, қандайдир юмшоқ масалан, бир неча қаватли бинт ёки мато бўлаклари, билан ўралган бўлиши шарт. Жгутни енг ёки шимлар устидан қуйиш ҳам мумкин.
Жгутни қуйишдан олдин уни етарли чўзиш, сўнгра жгут ўрамлари орасида терининг қопланмаган қисмини қолдирмай, зич ўраш лозим. Қўл ёки оёқ жгут билан жуда қаттиқ қисилмаслиги лозим, чунки бунда нерв томирлари чўзилган ва зарарланган бўлиши мумкин, шунинг учун жгутни фақат қонни тўхтатгунча тортиш зарур. Агар қон кетиш бутунлай тўхтамаса, жгутни қушимча (қаттиқроқ) бир неча марта ўраш керак.
Агар пульслар сезилса, унда жгут нотўғри қуйилган, уни ечиш ва қайта қуйиш керак.
Жгут қўйилган оёқ ёки қўлни 1,5-2 сотдан ортиқ ушлаб туришга рухсат берилмайди, чунки бу уларни қонсизлантириб ўлимга олиб келиши мумкин.
Қуйилган жгут берадиган оғриқ шунча кучли бўладики, вақти- вақти билан баъзан маълум муддатга ечишга тўғри келади. Бундай ҳолатларда жгутни ечишдан олдин ярага қон олиб келувчи артерияни бармоқ билан босиши лозим ва натижада шикастланувчи оғриқ азобидан, ҳоли бўлади, қўл ёки оёқ эса маълум миқдордаги қон оқимини олади. Шундан сўнг жгут қайтадан қуйилади. Жгутни аста-секин ва шошилмай ечиш лозим. Шикастланувчи жгут оғриғига чидаган тақдирда ҳам, барибир бир соатдан кейин уни албатта 10-15 минутларга ечиш керак.
Агар қўл остида оёқ ёки қўлни тортиб боғлаш учун лента мавжуд бўлмаса, чўзилувчи материаллардан тайёрланган бурама: галстук (бўйинбоғ), камар (белбоғ), рўмол ёки сочиқ арқон , тасма ёки ш.к лардан фойдаланиш мумкин.
Бурама қилинадиган материал, қандайдир юмшоқ нарса (масалан бир неча қаватли бинт) билан қопланган юқорига кўтарилган қўл ёки оёқ атрофида ўралади ва уларни ташқи ён юзасида учлари тугун қилиб тугилади. Шу тугундан ёки унинг остидан ёғоч сифат бирор предмет ўтказилиб, қон кетиш тўхтагунча буралади. Таёқчани зарур даражагача бурагандан сўнг, ўзича ечилиб кетмаслиги учун, уни яхшилаб маҳкамлайдилар. Жгут ёки бурама қуйилгандан сўнг уларнинг қуйилган вақтини кўрсатувчи хатни ёзиш ва уни жгут ёки боғлам бинти остида қистириш зарур. Оёқ ёки қўлнинг тери қонламасига ҳам ёзиш мумкин.
Бурундан қон кетганда шикастланувчи ўтқазилади, боши олдинга энгаштирилиб, оқаётган қон тагига бирор идиш қуйилади, ёқаларини ечиб, қаншир устига совуқ намлама қуйилади ва 3 % ли водород перодсидига тўйинтирилган пахта ёки марли бурунга тиқиб, бурун қанотларини 4-5 минут қисиб туриш лозим.
Оғиздан қон кетиш (қон қусиш) да шикастланувчи ётқизиш ва зудлик билан ҳакимни чақириш лозим.