Baholash ishi va investitsiyalar

 
 
 
 
 
 
 
 
1-rasm. Biznes aktivlarining umumlashtirilgan tarkibi
5
 
 
Har bir korxona o‗zining ichki iqtisodiy mohiyatiga ko‗ra sarmoyaga ega bo‗lsa-
da,  ular orasida nafaqat  umumiy  belgilar,  balki  farqlar  ham  mavjud.  Moddiy,  mehnat, 
pul,  axborot  asosi  bunda  umumiy  hisoblansa,  farqlar  korxonaning  samaradorligi, 
raqobatbardoshligi,  bozordagi  mavqei  va  rivojlanish  istiqbollariga  ta‘sir  ko'rsatuvchi 
nomoddiy aktivlarda o‗z ifodasini topadi. 
                                                           
5
 Xodiyev B.YU., Berkinov B.B., Kravchenko A.N. Biznes qiymatini baholash. – T.: ―IQTISOD-MOLIYA‖, 2007 
y. – 6- b.
 
Biznes aktivlari 
Moddiy aktivlar 
Nomoddiy aktivlar 
 
Ko‗chmas 
aktivkar 
Ko‗char aktivkar 
 
Intellektual mulk 
aktivlari 
Gudvil 
Franshiza
 
Yer uchastkalari 
Ishlab chiqarish 
yo‘nalishidagi 
obyektlar 
Noishlab 
chiqarish 
yo‘nalishidagi 
obyektlar 
 
Texnologik jihozlar 
Mashinalar 
Transport 

---

 
11 
 
Biznes tadbirkorlik faoliyati sifatida turli xildagi xizmatlarni ko'rsatish bilan band 
bo‗lgan ko‗p sonli xo‗jalik yurituvchi subyektlar (biznesm kreditlash, uni sug'urtalash, 
resurslar  va  texnologik  jihozlar  bilan  ta‘minlash  va  hokazolar  bilan  band  bo‗lgan 
xo‗jalik  yurituvchi  subyektlar)  bilan  o‗zaro  hamkorlikni  talab  etadi.  Bundan  tashqari, 
tadbirkorlik  faoliyatining  turi  sifatida  biznesni  shakllantirish  va  rivojlantirish  uchun 
ishlab  chiqarilayotgan  tovarlar,  ishlar  va  xizmatlarni  sotish  bozorlari,  ko‗char  va 
ko‗chmas  mulk,  qimmatli  qog‗ozlar  bozorlari  talab  etiladi,  bu  pirovardida,  biznesning 
ham tovar sifatida, ham tadbirkorlik faoliyatining turi sifatida turli xil bozorlar va bozor 
tuzilmalari bilan hamkorlik qilishini nazarda tutadi. 
Mulkdorlar  munosabatlarini  tartibga  solish  va  bozor  mexanizmlarini 
rivojlantirishda  ushbu  biznesmng  qiymatini  baholashga  katta  e‘tibor  qaratiladi.  Biznes 
mulkdori uni sotish, garovga qo‗yish, sug'urta qilish, vasiyat qihsh huquqiga ega, ya‘ni 
biznes bitim obyekti, tovar bo'lishi mumkin va har qanday tovar singari u xaridor uchun 
foydali bo'lishi kerak. Birinchi navbatda, u daromadlar olishga bo‗lgan ehtiyojlarga mos 
kelishi  lozim.  Har  qanday  boshqa  tovar  singari  biznesning  foydaliligi  undan 
foydalanishda  namoyon  bo‗ladi.  O‗z  navbatida,  agar  biznes  mulkdorga  daromad 
keltirmasa,  u  uning  uchun  o‗z  foydaliligini  yo‗qotadi  va  sotihshi  lozim  bo‗ladi.  Agar 
boshqa  kimdir  undan  foydalanishning  yangi  usullarini,  daromad  olishning  boshqa 
imkomyatlarini  ko‗rsa,  u  holda  biznes  tovarga  aylanadi.  Ayni  paytda,  daromad  olish, 
takror ishlab chiqarish yoki muqobil biznesni shakllantirish ma‘lum bir xarajatlar bilan 
kuzatiladi.  Foydalilik  va  xarajatlar  biigalikda  bozor  narxining  asosini  tashkil  etuvchi 
miqdor bo‗lib, uni bozor qiymati deb belgilash mumkin. Shunday qilib, biznes ma‘lum 
faoliyat  turi  sifatida,  bozor  iqtisodiyotida  uning  tashkiliy  shakl  sifatida,mulkdorning 
daromadlarga  bo‗lgan  ehtiyojlarini  qondiradi  va  uni  olish  uchun  ma‘lum  resurslar 
sarflanadi.  Quyidagi  2-rasmda  biznes  va  uning  tarkibiy  qismlarining  turli  bozorlarda 
(ko`chmas mulk, ko`char mulk va jihozlar, nomoddiy aktivlar, kreditlar, tovar bozorlari 
va hokozo) ishtirokini ko`rishimiz mumkun. 
 
 
 

---

 
12