Baho va bahoning shakllanishi : kasb-hunar kollejlari uchun o'quv qollanma

Nazorat savollari
1. S a n o at m ahsulotlariga b a h o la r q a n d ay belgilanadi?
2. L im it b a h o la rn in g m a z m u n i n im a?
3. Q ishloq xo'jaligi m ahsulotlariga belgilanadigan baholar.
4. Yengil sa n o at tovarlari u c h u n baholar.
5. O ziq-ovqat tovarlariga belgilanadigan baholar.
6. Ikkilam chi x o m ash y o u c h u n belgilanadigan baholar.
7. E lek tr energiyasi u c h u n b elg ilanadigan tariflar.
8. U m u m iy ovqatlanish tashkilotlarida b ah o tizim i.
Adabiyotlar
1. 0 ‘zb ek isto n R esp u b lik asin in g 1999-yil 5 -se n tab rd ag i «B aholash 
faoliyati to ‘g ‘isida»gi q o n u n i.
2. Д а н ч е н ю к Л . А.
М ар к е т и н го в о е ц е н о о б р а зо в а н и е и а н а л и з цен. 
Учеб. п осо б и е. — М.: М Г У Э С И , 2004.
3. О ц е н к а э ф ф е к т и в н о с т и у п р а в л е н и я э к о н о м и к о й . / П о д ред. 
З а й н у т д и н о в а Н. Ш . - Т .: Т Г Э У , 2003.
4. 
Есипова 
В. 
Е.
Ц ен ы и ц ен о о б р азо ван и е. У чебн ик. — С .-П .: 2003.
5. M e n ejm en t va biznes asoslari. — Т .: « M eh n at» , 2000.
65

---

U M U M IY X U LO SA
Iqtisodiy islohotlar davrida ishlab chiqarish vositalari va 
mahsulotlariga xususiy mulkchilik asosida tovar-pul m u- 
nosabatlari kengayib, bozor baholari shakllanib boradi. Bozor 
konyunkturasi, talab va taklif, aholi ehtiyojlari, baho siyosati 
asosida baholar belgilanadi.
Iq tisod iyo tda turli b a h o la r am al q ilm o q d a , b a h o la r 
erk in lashtirilm o q d a. P rezid entim iz 1. K arim ov t a ’kidla- 
ganidek, xarid baholarini belgilashda har bir korxona va 
obyektni birja va birjadan tashqari savdoda sotish uchun 
tayyorlash mexanizmini qayta ko‘rish lozim. Bu borada yangi, 
samarali tizim ni joriy etish, xususiylashtirishdan keyingi 
monitoringni amalga oshirishda tizimli yondashuvni ishlab 
chiqish, yangi mulkdorlaming o ‘z zimmasiga olgan investitsiya 
majburiyatlarini bajarish u chun ularning iqtisodiy m as'u- 
liyatini oshirish zarur.
Mustaqillik yillarida bahoni markazdan rejalashtirish va tartibga 
solish tizimidan sekin-asta erkin bozor baholariga o btila boshlandi. 
Baholar bozordagi aniq sharoitlar va omillarni hisobga olgan 
holda belgilanadigan bo‘ldi. Bahoning biron-bir subyektning 
aralashuvisiz ishlab chiqaruvchilar tom onidan erkin tarzda 
belgilanishi hozirgi davr talabidir. Baholarning erkin lash uviga 
tovarlar tanqisligi, monopoliya, inflatsiya darajasi ta’sir etadi. 
Erkin baholarning amal qilishi samarasiz va zarar ko‘rib ishlayotgan 
korxonalaming kasodga uch rash iga olib keladi, foydalanilmay 
yotgan va qurilishi nihoyasiga yetmagan obyektlarning xu- 
susiylashtirilishi uchun imkoniyatlar yaratib beradi.
66

---

Respublikamizda baholarning erkinlashtirilishi (liberal- 
lashtirish) natijasida, bozor munosabatlarini aks ettiruvchi 
yangi baholar tizimi shakllandi, inflatsiyaga qarshi kurash 
hukum at organlarining markaziy muammosiga aylandi. Biz- 
ningcha, davlat tomonidan ijtimoiy ishlab chiqarish xarajatlari 
va tovarlarni sotish, aholi daromadlari, xususiy firmalarning 
daromadlari va xarajatlarini yuzaga kelishida muhim o ‘rin 
tutadigan tovar va xizmatlar baholarini tartibga solish, ba­
holarni belgilash va hisoblashda hisoblashning balans metodidan 
kengroq foydalanish maqsadga muvofiqdir.
Iqtisodiy islohotlarni yanada chuqurlashtirish sharoitida 
baholarning roli oshib boradi, erkin baholar iqtisodiyot tar- 
moqlariga t o l a kirib kela boshlaydi. Erkin baholar, ya'ni bozor 
baholari mavjud standartlar, texnik sharoitlar, tannarx, foyda, 
turli soliqlar, talab va taklif, bozordagi vaziyat va inflatsiya 
darajasini hisobga olgan holda shakllanib, takomillashib boradi.
67

---