«badiiy nutqni tahlil qilish usullari»

Metafora
- bu mavjud ma’nolar tili asosida dunyoning lisoniy su’ratini 
yaratish usulidir. Metaforalar bir necha xilda bo’ladi: 
a)
qotib qolgan, quruq yoki tarixiy metafora: qayiqning tumshug’i, ignaning 
teshigi va boshqalar; 
b)
Frazeologizmlar - ko’pgina til ifodalovchilari xotirasidagi obrazli qat’iy so’z 
birikmalari bo’lib, metaforik, hissiy, emotsional xarakterga ega: tutashgan 
doira, xippa bo’g’ish, avag’amning avag’asi va boshqalar. 
c)
Yolg’iz metafora: daydi yurak 
d)
Kengaytirilgan metafora: Va mana tushumda huddi yuragim 
og’rimayotgandek tuyuldi. U - sariq Xitoyda chinni qo’ng’iroq edi 
(N.Gumilev) 

---

20 
e)
An’anaviy-sh’eriy metafora: sevgi olovi, hayot ertasi; 
f)
Individual-mualliflik metaforasi: yo’lakning bukrisi 
Metaforalar bir vaqtning o’zida jonlantirish, kinoya, perifraza, mubolag’a, 
litota, meyozis, va boshqa obrazli so’z bo’lishi mumkin. 
Metafora so’zi yunon tilidan “ko’chirish” ma’nosini anglatadi. Bunda 
nomning bir predmetdan boshqasiga ko’chirilishi nazarda tutiladi. Shunday 
ko’chirish amalga oshishi uchun, bu predmetlarda qandaydir o’xshashlik bo’lishi 
kerak, yani ular bir-biriga qaysidir qirrasi bilan o’xshashi va bir-biriga bog’langan 
bo’lishi kerak. Metafora - bu qandaydir belgilariga ko’ra ikki predmet yoki 
hodisaning o’xshashligi asosida ma’no ko’chishida ishlatiladigan so’z yoki ibora 
sanaladi. Bir predmetdan boshqasiga ma’no ko’chishi natijasida obraz yaratiladi. 
Metafora - she’riy, badiiy nutqning yorqin ifoda vositalaridan biri sanaladi. Lekin 
uning mavjud emasligi, bu badiiy asarda ifodalilik yo’qligini anglatmaydi.
So’z va so’z birikmalarining metaforik ma’nosi orqali yozuvchi dunyoga 
qarashlarini ko’rsatish bilan individuallik, o’zining shaxsiy assotsiativ fikrlash 
xarakteri, predmetlar takrorlanmasligini yuzaga chiqaradi. Metaforalar sodda va 
kengaygan bo’ladi. Yigirmanchi asr she’riyatida kengaygan metaforalardan 
foydalanish qaytadan tiklanadi, sodda metaforalar xarakteri esa shunga mos 
ravishda o’zgaradi. 
Metanimiya
- yunon tilidan olingan bo’lib, qayta nomlash degan ma’noni 
anglatib, bir predmetga boshqasining nomini ko’chiradi. Bu bir so’zning 
boshqasiga ikki predmet, tushuncha orasidagi bog’liqlik asosida almashtirishi 
ko’zda tutiladi. Metanimiya bir belgining boshqasiga, ko’chma ma’noni o’z 
ma’nosiga qo’yishni o’zida jamlaydi. Masalan: Men uch likopcha yedim. 
(Likopchada sho’rva yedim) Bu ko’chma ma’nolarni aralashtirish mumkin, chunki 
bir xil nomga ega predmetlar, yonma-yon joylashganda, o’zaro bog’liqlik kasb 
etadi. Bu zamon va makonda bog’liqlik bo’lishi mumkin. Bunday nomlarning 
ko’chishi metanimik ma’no ko’chishi deb nomlanadi. 
Sinekdoxa
- yunon tilidan olingan bo’lib, bog’liqlik ma’nosini anglatadi. 
Sinekdoxa - metanimiyaning bir turi sanaladi. Ma’no ko’chishi bo’lak orqali butun, 

---

21 
butun orqali bo’lak, kichik orqali kattasi, kattasi orqali kichigi anglatilganda sodir 
bo’ladi.