Бадиий услуб. Бадиий услубга хос матн таҳлили Режа: Бадиий услубга хос матн турлари

Бадиий услубнинг фонетик хусусиятлари. Бадиий услубда ёзувчи ёки 
шоир эркин ижод қилади. Шунинг учун у бошқа услублардан, айниқса, 
сўзлашув услубидан кенг фойдаланади. Ёзувчи ёки шоир ўз қаҳрамони 
характерини ёритиш мақсадида унинг турли хил кўринишларидан 
фойдаланади. Бадиий услубда товуш алмашиниши, товуш тушиши, товуш 
ортиши, унли товушларнинг чўзилиши, ундош товушларнинг қаватланиши 
шунингдек, аллитерация, ассонанс, контаминация ва бошқа турли хил 
ҳодисаларни кузатишимиз мумкин. Масалан, товуш алмашиниши ва ортиши: 
Ўрмонда отишди, Қор эди қалин Йиқилди Ҳайқириб Яшаш-шин Ишта-лин 
(М.Юсуф) Юқоридаги парчада с товушининг ш товушига алмашиниши ҳамда 
сўз бошида и товушининг ортиши орқали дудуқ одамнинг нутқи кўрсатиб 
берилган. Ундош товушнинг иккилантирилиши, геминация ҳодисаси ҳам 
учрайди.
Оҳ, менинг ортимдан оввора онам, 
Бир парча юраги минг пора онам. (М.Юсуф) 
Ушбу мисрадаги овора сўзида в товуши иккилантирилиб ачиниш, ички 
ҳаяжон ифодаланган. 
Бадиий матнда бир хил ундошнинг кетма-кет такрорланиши, яъни 
аллитерация ўзига хос ритмни вужудга келтиради.
Моҳиру меҳру маҳорат, 
Олиму илму амал, 
Ошиқу ишқу машаққат, 
Шоиру шеъру шуур. (Э.Воҳидов) 
Бу шеърий парчанинг дастлабки икки мисрасида м ундоши, кейинги икки 
мисрасида ш ундоши кетма-кет ишлатилган: ҳар иккиси 6 марта қўлланган. 

---

Мисралардаги товушлар такрори шеърнинг нафақат мусиқийлигини, балки 
мазмунан янада таъсирчан бўлишини таъминлаган. 
Бадиий услубнинг лексик хусусиятлари. 
Маълумки, 
бадиий 
матннинг 
таъсирчанлигини 
таъминлашда 
ижодкорнинг лексик воситалардан фойдаланиш (сўз қўллаш) маҳоратини 
белгилаш муҳим ўрин тутади. М.Йўлдошевнинг қайд этишича, бадиий 
матндаги поэтик актуаллашган лексик воситаларнинг лингвопоэтик 
қимматини белгилашда синоним, омоним, антоним, полисемантик, тарихий ва 
архаик сўзлар, янги ясалмалар шевага оид сўзлар, чет ва вульгар сўзларга 
алоҳида диққатни қаратиш лозим
1
. Масалан, 
Нутқда омонимлардан фойдаланган ҳолда турли сўз ўйинлари ҳосил 
қилинади:
Қўлингдан келганча чиқар яхши от, 
 Яхшилик қил, болам, ёмонликни от,
Насиҳатим ёд қилиб ол, фарзандим,
Ёлғиз юрса чанг чиқармас яхши от. 
Бу ўринда от омоним сўзлари турлича маъноларни ифодаламоқда. 
Омоним сўзлардан фойдаланган ҳолда сўз ўйинларини яратиш тажнис