Бадиий таҳлил асослари

Худди сўз ҳар бир ижодкорда айнан у 
кўзда тутган маънони ифодалагани каби поэтик образ ҳам ҳар бир 
тушунувчи томонидан ва ҳар бир тушунилиш вазиятида қайта-қайта 
янгича қабул этилаверади... Шу сингари бирор бадиий бутунликни 
шарҳламоқчи бўлган киши ҳам асарнинг ўша вақтдаги ўз поэтик ёхуд 
илмий англами ва тушунчаси даражасидаги кўринишини тақдим 
этади
”
2
. Демак, бадиий асарнинг турли кишилар томонидан қилинган 
интерпретацияси турлича бўлишига, бунинг устига, бир киши томонидан 
турли вақт ва кайфиятда қилинган илмий талқинларда ҳам жиддий фарқлар 
бўлиши мумкинлигига кўникилиши керак бўлади. Потебнянинг юқоридаги 
фикри ҳам бадиий асарнинг интерпретацияси аслида бировнинг фикрини 
англаб етишдангина эмас, балки асардаги фикрга қай даражададир боғлиқ 
бўлган ўз қарашларини ҳосил қилишдан иборатлигини кўрсатади. 
Шунинг учун талқиннинг хилма-хиллиги кўпчилик адабиёттанувчи ва 
ўқирманларда эътироз уйғотиши, улар: “Бу қанақаси? Демак, “Алпомиш” 
ёки “Фарҳод ва Ширин” деган асарлар биттадан эмас, балки ўқирман қанча 
бўлса, улар ҳам ўшанча эканда?”- дея норози бўлишлари мумкин. Бу 
саволларга ҳозирги рус адабиёттанувчилигининг ҳам етук вакили бўлган 
файласуф Михаил Эпштейннинг бироз кескин, аммо умуман, тўғри бўлган: 
“
Интерпретация ҳар қандай бадиий образнинг тўлиғича очиқ ва 
кўпмаъноли эканига асосланган ҳодиса бўлиб, асар моҳияти тўла англаб 
1
Бушмин А.С. Наука о литературе. –Москва. 1980. С. 112. 
2
Потебня А.А. Эстетика и поэтика. М, 1976. С. 331. 

---

217 
етилиши учун чекланмаган миқдордаги, шу жумладан, нотўғри ва 
асоссиз талқинлар ҳам бўлиши мумкинлигини кўзда тутади
”
1
,- деган 
қараши жавоб бўлиши мумкин. Чинданда бадиий асар ҳам тирик одам каби 
тинимсиз ўзгаришлар ичидадир. Одам ўз умрининг турли даврларида айни 
бир нарса-ҳодисага турлича муносабат билдириши табиий бўлганидек, 
бадиий асарни ҳам бир даврдаги турли кишиларнинг, шунингдек, турли 
даврлардаги турли одамларнинг бир-бирига ўхшамайдиган йўсинда талқин 
қилишларини табиий қабул қилиш керак. 
Одамлар хилма-хил бўлгани ҳолда улар орасида кўп умумийлик 
борлиги сингари бадиий асарлар қанчалик ўзига хос, уларнинг талқини 
неқадар турлича бўлмасин, барибир, ҳар қандай бадиий яратиқни идрок 
этиш ва баҳолашнинг универсал жиҳатлари мавжуддир. Бу ҳақда А. 
Потебня шундай деб ёзади: “