Babayeva d. R

Suratlar  bilan  o‘tkaziladigan  mashg‘ulotlarda  bolalarni 

so‘zlashuv nutqiga (dialogik) o‘rgatish. Suratni ko‘rish va u haqida 

suhbat  mashg‘ulotining  uslubiyoti  xuddi  kuzatish  mashg1 ulotining 

uslubiyotiga o‘xshashdir. Tarbiyachi mashg‘ulotdan oldin suratni bo­

lalarga ko‘rsatmasdan, guruh xonasiga olib kiradi va uni doskaga tes- 

kari tomoni bilan osib qo‘yadi. Bunday qilishdan maqsad bolalardagi 

ixtiyorsiz diqqatdan mashg‘ulotning boshlanishida foydalanishdir.

Mashg‘ulotni boshlashdan oldin bolalami jonlantirish, yangi surat 

mazmunini yaxshilab  tushunib olishlari uchun qisqagina kirish  suh- 

bati o‘tkazish mumkin,  Masalan:  «Mushuk o‘z bolalari bilan” nomli 

suratni bolalarga ko‘rsatishdan avval tarbiyachi ularga: Kimning uyi- 

da mushugi bor? Nima uchun. mushuk saqlaysiz?  Uni  nimalar bilan 

boqasiz? U qanday ovoz chiqaradi? kabi savollar beradi.  So‘ngra bo­

lalarga:  «Men sizlarga mushuM va uning bolalari tasvirlangan suratni 

olib  keldim,  hozir  sizlarga  ko;‘rsataman,  -   deb  suratning  old  tomo- 

nini  ilib qo‘yadi  va bolalaming uni  yaxshilab ko‘rib  olishlari  uchun 

1-  2  daqiqa  vaqt  beradi.  Suratni  yaxshilab ko‘rib  olishgach,  tarbi­

yachi  unda tasvirlanganlar bo< yicha  savollaf  bera  boshlaydi.  Savol­

lar  bolalaming  yosh  va  shaxrsiy  xususiyatlarini,  dastur  maqsadini 

hisobga  olgan  holda  beriladi.  Chunonchi,  ^gar  birinchi  va  ikkinchi 

kichik guruhlarda ushbu surat bo‘yicha mashg‘ulot o‘tkazilsa, undan 

maqsad:  bolalaming mushuk  va uning bolalari haqidagi  tasavvurla- 

rini  aniqlash,  tashqi  ko‘rinishi,  harakati,  ovqatni  qanday  yeyishini 

bilish  va  lug‘atini  faollashtirish  bo‘lsa,  tarbiyachi  bolalarga  suratni 

ko‘rsatib  shunday  savollar  beradi:  Suratda  nima  tasvirlangan?  Ona 

mushuk  nima  qilyapti?  Ona  mushuk  yonida  kim  yotibdi?  Mushuk 

qanday miyovlaydi?  Ikkinchi  kichik guruh bolalariga  esa yuqorida- 

gi  savollardan  tashqari,  yana ushbu  savollami  ham  berish mumkin: 

Ona mushukning panjalari qanday rangda? Dumi qanday rangda? 

Mushukning  boshida  nimalari  bor,  tumshug‘ida-chi?  Kulrang  mu­

shukcha nima qilyapti? U nimadan sut ichyapti? U sutni qanday ich­

yapti?  Ip  kalavasi  bilan  o‘ynayotgan  mushuk bolasini  ko‘rsatib:  Bu 

mushukcha  qanday  rangda?  U  panjalari  bilan  nima  o‘ynayapti?  ip 

kalavalari qanday rangda? Katta va maktabga tayyorlov guruhida beri- 

ladigan savollar esa ancha murakkablashadi. Rasmlami ko‘rib chiqish

244

---

vaqtida  bolalar  diqqati  ayrim  detallarga  yo‘naltiriladi:  Ona mushuk 

nimaning ustida yotibdi? Uning yonida uxlab yotgan mushukchaning 

panjalarida ninasi ko‘rinib turibdi? Polda  sochilib yotgan  ip  kalava- 

lari qayerda edi? Nima uchun ip kalavalari polda sochilib yotibdi? Sa- 

vatni kim ag‘darib yubordi? Tarbiyachining savollariga bolalar javob 

berib bo‘lishgach, surat yuzasidan tarbiyachining o‘zi gapirib beradi: 

«Mana bu ona mushuk -  Mosh. Uning mushukchalari bor. U gilamcha 

ustida yotib, bolalariga qarayapti. Kulrang mushukchalar tarelkadagi 

sutni  tili  bilan  chapillatib  ichyapti,  targ‘il  rangdagi  mushukcha  esa 

sakrab,  savat ichidagi  ip kalavalarini ag‘darib yubordi.  Ip kalavalari 

savat ichidan har tomonga sochilib ketdi  va targ‘il  mushukcha ko‘k 

rangdagi ip kalavasini chuvalashtirib o‘ynay boshladi. Oq-qora rangli 

mushukcha esa ona mushukning yonida uxlab yotibdi.  Ona mushuk 

mushukchalariga  qarayapti  va  «xir-xir»  qilib  xirillayapti».  Ushbu 

mashg‘ulot jarayonida  yangi  so‘zlar  izohlab  beriladi,  qiyin  so‘zlar 

jo ‘r bo‘lib takrorlanadi. Mashg‘ulot topishmoq aytish va uningjavo- 

bini topish (Kichkina qumg‘on, o‘tirib ko‘zini yumgan), she‘r aytish 

(Sh.  Sa’dullaning «Mushuk» she’rini):

Mushugim deydi: miyov,

Sichqon doim menga yov!

Shuning uchun qo‘ymayman,

Qancha yemay to‘ymayman.

yoki  qisqa hikoya o‘qib berish bilan (Habib Po‘latovning «Mosh 

hikoyasi» davom ettirilishi mumkin. Tarbiyachi ushbu mashg‘ulotda 

bolalar  lug‘atiga  mushukchalar,  ip  kalavasi,  panja,  mo‘ylov,  ich­