Ba-yoshlarning sanogen tafakkurini rivojlantirishda refleksiv yondashuv mohiyati ismailov murodulla kaxramonovich

1-rasm. Sanogen refleksiyaning tarkibiy komponentlari

Retrospektsiya (lot. retrospectare – “ortga qaytish”) - o'tmishga nazar solish degan ma’noni bildirib, subyektni oldingi informatsion ma'lumotlar va vaziyatlarga murojaat qilish orqali ijtimoiy faoliyat turlarini qayta aks ettirish yoki ifodalash shakli. Bu holatda sodir bo’lib o’tgan voqea-hodisalar tahlil qilinadi, o’tmishda to’plangan tajribani yanada to’liqroq anglash, tushunish va qayta izohlash amalga oshiriladi. Shuningdek, retrospektivlik subyektning o’zi tomonidan yo’l qo’yilgan xatolarni aniqlashga, erishilgan yutuqlar va muvaffaqiyatsizliklarning sabablarini tushuntirishga imkon beradi.

Introspektsiya (lot. introspecto “ichki kuzatuv”) - o'z-o'zini kuzatish, ya’ni bu shaxsning o’z ruhiy va ma’naviy holatini tadqiq etish usuli bo'lib, u biron bir vosita yoki standartlardan foydalanmasdan insonning o'zida kechayotgan jarayonlarni kuzatishdan iborat. Ba'zan bu “shaxsiy kuzatish” usuli deb ham ataladi. Uning asosan ikkita shakli ajratib ko’rsatiladi: analitik (tahliliy) introspektsiya va tizimli introspektsiya usuli.

Introspektivlik - bu subyektning o’zi tomonidan o’z-o’zini chuqur tadqiq qilish usuli va uning aqliy faoliyati bilan bog’liq bo’lgan jarayonlarni anglash: individual fikrlar, tasavvurlar, his-tuyg'ular, tajribalar, tushunchalar va shu kabi holatlarni o’z ichiga olgan ong faoliyati sifatida namoyon bo’luvchi fikriy ko’nikmalardir. Demak, ushbu komponent bizga insonning ichki dunyosi va ma’naviyati haqidagi yangi tasavvurlarga ega bo’lishimizga imkon beradi.

Ekstrospektsiya (lot. extra - tashqi va spectare - kuzatuv) – bu ongni tashqi dunyo ob'ektlariga yo'naltirish, yoki harakat usulini aks ettirish shakli. Ushbu komponentni yana quyidagicha izohlashimiz mumkin: bizning boshqa subyektga nisbatan hamda boshqa bir subyektning esa bizga nisbatan qanday munosabatda bo’layotganligini tushunishimiz va tahlil qilishimizda namoyon bo’ladi. Shuningdek, bunda shaxs boshqalarga o’z ta’sirining imkoniyatlari natijalarini tahlil qiladi. Shu jihatdan, bo’lajak o’qituvchilarning kelgusidagi o’quvchi va shaxslar bilan o’zaro muloqoti faoliyatida ekstrospektiv ko’nikmalar muhim ahamiyat kasb etadi.