lashtirish oddiy shartnomalar doirasidan chiquvchi korporatsiya va
tashkilotlarning majmui tushuniladi, ammo guruhlar bo‘yicha sheriklar
maqomi alohida xo'jalik subyektlari sifatida saqlanib qoladi. Jahon
amaliyotida integratsiya qilingan korporativ tuzilmalar asosiy tashkiliy-
xo‘jalik shakllari bu divizion tuzilmaga ega yirik kompaniyalar; xolding
kompaniyalar, boshqariladigan korporatsiyalari bilan; moliyaviy-sanoat
guruhlari; tarmoqli sanoat tashkilotlari.
Integratsiya qilingan korporativ tuzilmalarni
tadqiqot qilishda bir
nechta yondashishlarni ko‘rsatish mumkin:
— neoklassik yondashish, integratsiyani bir tomondan umumiy
samaradorlikni oshirish bilan bog‘lovchi, ikkinchi tomondan,
mono-
polistik foydalarni ko'rish inikoniyatlari va ishlab chiqarishning texno
logik sharoitlar bilan (ko‘lamning samara berishi, bozorga kirish
to‘siqlarining mavjudligi va boshqalar) bogMovchi;
— iqtisodiy integratsiyani mahsulotlar va texnologiyalarning hayot
davriga moslashishiga bog‘liq holda qiyoslash
ustunliklari nuqtai
nazaridan yondashish;
— institutsional yondashish, integratsiyani transaksiya xarajatlari,
agentlik munosabatlari va ularga mulkning taqsimlanishining ta’siri,
har xil iqtisodiy institutlar rivojlanishi bilan birgalikda tahlil qilish.
Neoklassik yondashish integratsiya qilingan korporativ tuzilmalar
paydo bolishini iqtisodiy integratsiyaning asosiy dalili —
bozor etish-
rnovchiliklarmi to‘ldirish orqali jamoat faravonligi oshirishi xususiyatlari
egaligi bifan tushuntiradi.
Qiyoslash ustunligi nazariyasiga muvofiq o‘z hayot davrining har
xil bosqichida bo‘lgan korporatsiyalarning integratsiya qilingan korpo
rativ tuzilmalarga birlashishi sarmoya resurslarini tugatilayotgan
sohalardan yangi tashkil etilayotgan sohalarga jalb qilishni yengillash-
tiradi.
Integratsiya qilingan korporativ tuzilmalar orqali jamlangan
kapi-
tallar mazkur guruhlami bozorlarga kirishdagi to‘siqlami engib o'tishning
strategik masalarini hal etishning vositasiga aylantiradi.
Institutsional yondashishda transaksiya xarajatlari nazaiiyasitra.
muvofiq iqtisodiy integratsiyaning oqilona ko‘lamlarining belgilari
sifatida transaksiya va ishlab chiqarish xarajatlarini minimallashtirish
uchun xizmat qiladi.
Ocziga xos faollar orqali transaksiya xarajatlari ishlab chiqarishning
texnologik sharoitlariga bog‘liq bo‘lib qolishadi. Uilyamsonning o‘ziga
xos faollar konsepsiyasi maztnuni va asosiy hulosalari ЬоЧк-Ьг: ;■■■•
21
kirish va undan chiqish to ‘siqlarining o'lchovi bo‘lmish sarf bolgan
(qaytarilmaydigan) xarajatlar nazariyasiga yaqin.
Faollarning o ‘ziga xosligi qanchalik
yuqori b o ls a iqtisodiy
integratsiya shunchalik ma’quldir. Rejali iqtisodiyotga hos bo‘lgan bir
qator mahsulotlami yagona korporatsiyada ishlab chiqarish — o'tish
iqtisodiyotiga ega mamlakatlarda integratsiya qilingan korporativ
tuzilmalami o‘rganishda transaksiya nazariyasiga murojaat etishni
rag‘batlantiruvchi holatdir.
Hozirgi kunda mamlakatimiz iqtisodiyotida aniq mavjud korporativ
soha shakllangan va bunda asosiy ishtirokchilar deb birlashma va
integratsiya qilingan korporativ tuzilmalar hisoblanadi.
0 ‘zbekistonda korporativ tuzilmalar tashkiliy-tarkibiy o‘zgarishlar
bosqichida bo‘lib, ular,
birinchidan, kompaniyalar barqarorligi va
muvozanatining ichki tashkiliy omillarini kuchaytirishga, integration
shakllaming turli xillarini tashkil etishga xizmat qiluvchi milliy manfaat-
lami biznes tarkibiga jalb etishning samarali tashkiliy shakl va mexa-
nizmlarmi,
ikkinchidan, korporativ tashkilotlaming samarali va faol
integratsiyalashgan tashkiliy shakllarini izlashga majbur qiluvchi
globallashuv jarayonlari ta’siri ostida faol dinamik tarzda transaksiya
xarajatlarini kamaytirishga xizmat qiluvchi omillami kuchaytirish bilan
bog'liq.
Do'stlaringiz bilan baham: