B. T. Toshmuhamedov

Oqar va oqmas koMlar. 
KoMlar suvining alm ashish xarakteriga 
k o 'ra oqar va oqm as koMlarga boMinadi. Suvi oqib chiqadigan 
koMlar oqar koMlar deyiladi. Suv alm ashishi yaxshi boMgani uchun 
u la r o qm as koMlarga n isb atan c h u c h u k ro q boMadi. O q m as 
k o ‘llarning suvi havoga bugManish va Yerga singish (filtratsiya) 
yoMi bilan sarf boMadi. Shuning uchun ularning suvi sh o ‘rdir. 
Bu ayniqsa issiq iqlimli oMkalar uch u n xosdir.
276

---

66-rasm. 
C horbog1 suv om bori.
O qm as k o ‘llarga K aspiy va Orol ko‘llari m isoldir. Bularga 
d a ry o la r kelib q u y ilsa d a , u la rd a n b iro n ta h a m d ary o o q ib
chiqm aydi. Zaysan ko‘lidan Irtish daryosi, Baykal koMidan Angara 
daryosi, L adoga koMidan N em an daryosi oqib ch iqqani uchu n
bu k o ‘llar oqar koMlardir.
KoMlardagi tuzlarning tarkibi shu koMlarga kelib quyiladigan 
daryo va soylar suvi tarkibiga bog‘liqdir. Oqar suvlar kelib quyiladigan 
koMlarda ko'proq natriy, xlor va sulfat tuzlari, m agniy va kaliy 
tuzlari kam roq uchraydi. Borli tuzlar esa jud a kam uchraydi. Tuzi 
tarkibiga ko‘ra koMlarni sh o ‘r taxir, sodali va bor tuzli koMlarga 
boMadilar.
O qar ko‘llar ham o ‘z navbatida ikki kichik guruhga b o ‘linadi:
a) suv doim oqib turadigan va b) suv vaqtincha oqib chiqadigan 
koMlar.
K o‘l suvining issiqlik rejimi. 
KoM suvi issiqlikni Q uyoshdan, 
qism an esa koM tagidagi Y er qatlam laridan oladi. B undan tashqari 
suv bugMari quyuqlashib, suv tom chilariga aylanganda ham issiqlik 
ajralib chiqadi.
K o'llar suv haroratining yil davom ida h am d a vertikal b o ‘yicha 
o ‘zgarishiga qarab issiq, m o ‘tadil va sovuq koMlarga boMinadi. 
KoMlarda issiqlikning taqsim lanishi havo h aro ratid an tashqari, 
koM suvining sh o ‘rligiga va zichligiga ham bogMiqdir.
277

---

Yuqori va o'rtacha kenglikda joylashgan ko'llarning suvi qiihda 
yuza qism larida sovuq b o 'lib, pastga tom on orta boradi.
67-rasm.