B. T. Toshmuhamedov

slyudali slan etslar,
kvars, muskovit, dala shpatli jinslar 
rivojlanadi. U larga granoblast 
va gom eoblastli strukturalar xosir.
O h a k to s h la r
m arm a rg a 
a y la n a d i. U la rg a g r a n o b la s tli 
struktura, massiv teksturalar xosdir.
Amfibolit fatsiyasining jinslari. 
Bu fatsiya jinslari quyidagi 
sharoitda harorat T=650-800°C , R =4000-8000 atm . Bu sh aro itd a 
b a rq a ro r m in e ra lla rn i o d d iy rogovaya o b m a n k a , k o rd iy erit, 
stavrolit, biotit, granat, plagioklaz bo'lib, yana natriy-kalishpatli 
dala shpatlari paydo bo'laboshlaydi. A m fibolit fatsiyasi sharoitida 
jin slar qism an erib (anateksis) granit m agm asini hosil qiladi. U lar 
m igm atitlarni hosil bo'lishiga olib keladi.
A m fibolit fatsiyasi sh aro itid a gneys, am fib o lit, m ig m atit, 
m arm arlar hosil bo'ladi.
G neys 
slavyan «gnus» s o 'z id a n o lin g an b o 'lib , c h irig a n
m a ’noni bildiradi. Jinsni tashkil qiluvchi m in erallar m a ’lum
darajada parallel joylashgan bo'lib, yo'l-yo'l gneyssim on teksturani 
tashkil qiladi. Rangli va rangsiz m inerallar alohida-alohida yo'llam i 
tashkil qiladi. G neyslam ing strukturasi granoblastli, porfiroblastli, 
sly u dalar k o 'p b o 'lsa g ran olepid o b lastli b o 'la d i. S illim o n itn i 
tolasim on agregatlari va spletiniyesi fibroblastli struktura hosil 
qiladi. Ayrim hollarda poykiloblastli stuktura ham uchraydi. T og' 
jinsi dala shpati, kvars, rangli m inerallar va boshqa q o 'sh im ch a 
m inerallardan tashkil topgan.
Levinson-Lessing (1937), Y u.I. Polovinkin (1955), Sudovikov
187

---

(1964) kvarsni gneysda b o ‘lishi shart deb alohida ta ’kidlaydilar. 
Dala shpati va rangli m inerallarning xarakteri va ularni m iqdori 
keskin o'zgarib turadi. Shu sababli gneyslarning donadorligi, rangi 
va tuzilishi keng chegarada o ‘zgarib turadi. D ala shpatlaridan 
ortoklaz, mikroklin, plagioklaz uchraydi. Rangli m inerallar ko‘proq 
biotit, m uskovit, kam roq shoh ald oqchi, piroksendan tashkil 
to p g a n d ir. A yrim h o lla rd a quyidagi m in e ra lla rn i u c h ra tis h
m um kin: granat, stavrolit, sillim onit, kodiyerit, grafit, disten va 
boshqa minerallar. Aksessor minerallardan sirkon, apatit, m onatsit, 
apatit, sfen, m agnetit b o ‘lishi m um kin.
Jins tarkibida uchraydigan m inerallarning tarkibiga k o 'ra 
plagiogneys, biotitli, muskovitli, am fibolli, piroksenli va ortitli 
gneyslarga b o ‘linadi. G neyslar birlam chi jinslarni tarkibiga k o ‘ra 
ikki turga b o ‘linadi:paragneys va o rto g‘neys. Paragneyslar gillarni 
va kvars dala shpatli qum toshlarni yuqori darajada m etam orfizm ga 
uchrashi hisobiga hosil bo'ladi.
Paragneyslarda glinozem ni ko‘p miqdorda bo'lishi, ularning 
tarkibida alyuminiyga boy b o ‘lgan m inerallar granat, sillimonit, 
andaluzit, kordiyeritlami hosil bo'lishiga olib keladi. Ortogneyslar 
granit, granodiorit, kvarsli diorit va kvarsli siyenitlarni hisobiga 
rivojlanadi.
G neyslar regional m etam orfizm ni o 'rta va yuqori bosqichla- 
rida hosil bo'ladi. U larning hosil bo'lishi to'g'risida fikrlar mavjud: 
1. Ayrim m utaxassislarni fikriga k o 'ra gneyslar granit m agm asini 
qatlam lar orasiga yorib kirishi hisobiga hosil bo'ladi. Bu jin slar 
keyingi jarayo nlar ta ’sirida gneysga aylanadi. Bunday usul bilan 
hosil b o 'lg an jinslarga ineksion gneyslar deyiladi. 2. Keyingi 
nazariya m ualliflarining fikricha, gneys m ateriali cho 'k id ilarni 
qism an erishi natijasida hosil b o 'lad i. Kvars va dala shpatga boy 
bo'lgan qatlam lar rangli minerallarga nisbatan tezrok eriydi. G neys 
hosil b o 'lish davrida massa yarim erigan holda b o 'lad i. 3. Ayrim 
mutaxassislar gneyslami yo'l-yo'l tuzilishi m etam orfizm jarayonida 
kom ponentlarni m igratsiya qilishi siljishi natijasida hosil b o 'lad i 
deb taxm in qiladilar. Kaliy, natriy va krem nezyom li m igratsiya 
qilishi natijasida kvars, dala shpatlari, tem ir va magniyni siljishi 
rangli m inerallarga boy b o'lgan qatlam larni hosil bo'lishiga olib
188

---

keladi. Bu kim yoviy m exan izm m e ta m o rfik d ifferen siatsiy a 
deyiladi.