Б. Сапаров ф а л с а ф а

Шахс эркинлиги 
ва тарихий зарурат бир- бири билан боғлиқ 
тушунчалардир. Мамлакатимизнинг тараққиѐт йўлида пайдо бўлаѐтган 
қийинчилик ва муаммолар моҳиятини англаш шахсни ўз билим ва 
маҳоротини оширишга, юксак ғояларга содиқ ватанпарвар бўлиб яшаш ва 
уларни жадал ҳаѐтга тадбиқ этишда ўз ҳиссасини қўшишга ундайди. 
Инсон - ўзида биологик, ижтимоий ва психик хусусиятларни 
мужассамлаштирган онгли мавжудот.
Инсон шу хусусиятлари орқали яхлит бир тизимни ташкил этади. У 
яхлит мавжудот сифатида ўз эҳтиѐжларини қондиради ва инсоният 
давомийлигини таъминлайди. Инсонга хос бўлган биологик хусусиятларни 

---

147 
ижтимоий хусусиятлардан устун қўйиш ѐки психологик хусусиятларни 
бўрттириш унинг моҳиятини бузиб талқин этишга, бир ѐқламаликка олиб 
келади. 
Шахс 
ўзида социал сифатларни мужассамлаштирган инсонни ифода 
этади. Кишилар шахс бўлиб туғилмайди, балки жамиятдагина шахс бўлиб 
шаклланади ва ривожланади. Чунки инсонга хос бўлган ижтимоий сифатлар, 
фазилатлар авлоддан- авлодга ирсий йўл билан ўтмайди. Инсон дунѐга 
келган вақтида жамият, сиѐсий тузум, маданият, ишлаб чиқариш, оила, 
оммавий ахборот воситалари, мафкура каби ижтимоий тузилмалар мавжуд 
бўлади. 
Инсон таълим- тарбия, меҳнат, мулоқот жараѐнида жараѐнида ижтимоий 
тажриба, билим, турли муносабатлар, ахлоқий меъѐрлар, сиѐсий ғоя, миллий 
мафкура каби омиллар таъсирида яшайди, уларни ўзлаштиради ва шу 
жараѐнда ижтимоийлашади. Натижада инсонда янгича фазилат ва сифатлар 
пайдо бўлади. У яратувчи мавжудот сифатида фаолият кўрсата бошлайди. 
Шахс мустаҳкам иймон - эътиқод, ғоя ва инсоний фазилатларга эга 
бўлган, Ватан, миллат туйғуси билан яшайдиган, ўзида давр хусусиятларини 
ифода этадиган инсондир. 
Ҳозирги замон фалсафасининг йўналишларидан бири - персонализм 
шахсда кишилик тараққиѐтининг энг муҳим ютуғини ва унинг асосий 
маъносини кўради. Шахс дунѐни ўзлаштирувчи ўзига хос бетакрор 
субъективликдир. Бутун вужуди билан баркамолликка интилади ва ҳар 
томонлама уйғун шахслар жамиятида яшашга ҳақли. 
Индивид омма вакили сифатида амал қилади. Унинг ҳаммага ўхшашлиги 
унинг муқаррар хоссасидир. Индивидуал стандартлашган дунѐда ижтимоий 
вазифа ва функциялар индивидуал хулқ - атворда йўл қўйиладиган хатти- 
ҳаракатларни анча қаттиқ тартибга солади. Э.Фроммнинг социологик 
таснифида индивидуал феъл - атвор айни бир маданиятга мансуб одамларни 
бир - биридан фарқлаш имконини беради.
Инсон моҳиятини фалсафий билиш улкан тарбиявий аҳамиятга ҳам эга. 
Инсон фалсафаси ҳар бир янги тарихий даврда инсон моҳияти, унинг 
жамиятда тутган ўрни ва аҳамиятини чуқурроқ англашга ѐрдам беради. 
Инсонга хос хусусият ва фазилатларни билиш орқали талаба ўзида шундай 
сифатларни шакллантиришга интилади.