Б. Сапаров ф а л с а ф а

Диний дунѐқараш
дунѐқарашнинг тарихан иккинчи шакли диндир.
(Дин сўзи арабчадан таржимада эътиқод, ишонч, ишонмоқ деган
маъноларни англатади.) Миф каби, дин замирида ҳам эътиқод, туйғулар ва 
эмоциялар ѐтади. Гарчи дин куртаклари ―ақлли одам‖ дунѐқараши 
шаклланишининг дастлабки босқичларида, яъни тахминан 40-60 минг йил 
муқаддам пайдо бўлган бўлса-да, умуман олганда у дунѐқарашнинг 
мустақил шакли сифатида кейинроқ, жумладан миф таъсирида инсоннинг 
мавҳум фикрлаш қобилияти сезиларли даражада кучайган даврда вужудга 
келган. 
Диний дунѐқараш илоҳий қудратларга эътиқод қўйиш билан боғлиқ. 
Шунинг учун ҳам бу дунѐқараш шаклини инсон қалбидаги қуйидаги 
ҳолатлар белгилайди: 
-
эмоционал – руҳий ҳолатлар;
-
эътиқод;

---

15 
-
эътиқоднинг хатт ҳаракатларда ифода этилиши.
Диний дунѐқараш одамларнинг ғайритабиий нарсалар (худолар, 
“олий ақл”, қандайдир абсолют ва ш.к.) га бўлган эътиқодига 
асосланувчи тегишли хулқ-атвори ва ўзига хос ҳаракатларидир
. 
Агар 
мифологияда анъанага, ривоят қилувчининг, яъни оқсоқолнинг обрўсига 
эътиқод кучли бўлса, динда ғайритабиий нарсаларга эътиқод биринчи 
ўринда туради, олий кучлар номидан ривоят қилувчи руҳонийлар обрўси эса 
иккинчи даражали рол ўйнайди.

Дин мураккаб маънавий тузилма ва ижтимоий-тарихий ҳодиса бўлиб, 
унда эътиқод муқаррар тарзда биринчи ўринга қўйилади ва ҳамиша 
билимдан устун туради. Шуни эътиборга олиш керакки, жамият ҳаѐтида ҳар 
қандайѐқарашнинг ўрни ва аҳамиятини сунъий равишда мутлақлаштириш, 
салбий оқибатларни келтириб чиқариши мумкин. Бу ҳол айниқса, диний 
фундаментализм ва экстремизм инсоният учун жиддий хавфга айланган 
ҳозирги даврда яққол намоѐн бўлмоқда.