B. S. Sayfullayev, V. K. Rustamov madaniy tadbirlarni tashkil etish

induksiya, deduksiya va analogiya, qisman
izlanish, evristik, tadqiqot,rag‘batiantirish
va boshqa metodlar ham 
borki, ulardan samarali foydalanish mavzularni o ‘zlashtirishda katta 
yordam beradi.
Tadbirlarning ta’sirchanligini oshirishda metod va vositalardan 
unumli foydalanish katta Samara beradi. Madaniy tadbirlarda 
tashkilotchi awalo, o‘z oldiga maqsad va vazifalarni to‘g‘ri qo‘yishi 
zarur. Tadbimi tashkil etish vazifasini olishi bilan rahbar ishni 
nimadan boshlaydi?
Tadbirni to‘g ‘ri tashkil etishda turli uslub va vositalaming 
to‘g‘ri tanlanishi katta ahamiyat kasb etadi.
Maqsadga erishish yo‘lida qilingan har bir xatti-harakat 
samarasiz bo'lmaydi. Shuning uchun ham maqsadga erishish uchun 
bajariladigan har bir ish jarayoni, jumladan, madaniy tadbirlami 
tayyorlash jarayoni, ham, kerakli va ma’lum yo‘l-yo‘riqlarni, usul- 
uslublami yoki metodlarni qoMlashni talab qilladi. Belgilangan 
tadbimi muvaffaqiyatli amalga oshirish uchun qanchalik samarali 
metodlar topilsa, uni amalga oshirish jarayoni shunchalik oson 
bo'ladi. Shuning uchun madaniy tadbirlar tashkilotchisi metodlar 
haqidagi ta’limotni bilishi, ularni tanlashni va foydalanish yo‘llarini 
mukammal o‘zlashtimog‘i kerak.
Yuqorida «metod» so‘zi - «bayon qilish», «bajarish usuli» 
degan ma’noni bildiradi, dedik. Uning zamonaviy ma’nosi ma’lum
32

---

faoliyatda maqsadga erishish uchun topilgan, bajarilayotgan va 
nmalga oshirilayotgan usul, yo‘l-yo‘riq demakdir. Darhaqiqat, 
biron-bir ishni amalga oshirish jarayonida turli metodlarning biridan 
yoki bir nechtasidan foydalanamiz, chunki, madaniy tadbirlar ko‘p 
qirrali faoliyat boigani uchun, unda juda ko'plab metodlardan 
foydalanishga to‘g ‘ri keladi.
Madaniy tadbirlar - bu tarbiyaviy, ma’rifîy, ijodiy va dam olish 
ishlarining o'ziga xos birlashuvi natijasida vujudga keladi. Shu 
sababli ularda, eng aw alo, pedagogikadagi tarbiyaviy ishlarga oid 
bo‘lgan va ma’rifiy (bilim berish, axborot tarqatish) faoliyatga 
mansub metodlarga murojaat qilmaslikning iloji yo‘q. Shuningdek, 
ularda dam olish (hordiq chiqarish) va ijodiy jarayonni tashkil etish 
nietodlaridan foydalanilmasa, tadbirlardagi asosiy vazifalaming 
ba’zilari yo‘qolib ketadi.
U. Qoraboyevning «Badiiy ommaviy tadbirlar» nomli kitobida 
madaniy tadbirlami tashkil etish foydalaniladigan metodlar 
to‘g‘risida juda ko‘p qimmatli fikrlar berilgan. Unda ushbu soha 
bo'yicha ish olib borishda quyidagi metodlardan, ya'ni tarbiyaviy, 
ta’limiy, hordiq chiqarish va ijodiy jarayonni tashkil etish, tashkiliy 
metodlardan foydalanish maqsadga muvofiqligini aytib o'tadi.7
Hozirgi kunda olib borilayotgan, tashkil etilayotgan barcha 
jarayonlar ta’lim va tarbiya asosiga qurilgan desak, mubolag‘a 
bo'lmaydi.
Prezidentimiz tomonidan ishlab chiqarilayotgan dasturlari- 
mizning asosini ham mana shu ikki jarayon asosida tuzilgan 
deyishimiz mumkin. 
Sababi, yoshlar tarbiyasi, 
ma’naviyat 
masalalari, ta’lim berish kabi vazifalar davlatimiz tomonidan ishlab 
chiqilayotgan qaror, farmon va farmoyishlarida o‘z aksini topganligi 
barchamizga ayon. Shu bois, ta’lim va tarbiya masalalari davlatimiz 
siyosatining ustuvor vazifalaridan ekanligini barchamiz to‘g‘ri 
anglashimiz zarur.
Respublikamizning 
Birinchi 
Prezidenti 
«Ma’naviyatni 
shakllantirishga bevosita ta’sir qiladigan muhim hayotiy omil -bu 
ta’lim-tarbiya tizimi bilan chambarchas bog'liqdir», deb aytganlari 
aynan mana shu sohaning vazifalarnini to‘g‘ri anglashga undaydi.8
7 U.Qoraboyev, «B adiiy om m aviy ladbirlai». O 'q ilu vo hi nashr., 1986 y, 59 b.
"l.K arim o v «Yuksak m a'naviv at -yengilm as kuch» T . 2 0 0 8 .6 0 b.
33

---

Shu jihatdan ham tarbiya masalasi barcha masalalardan yuqori 
turishliklarini anglash qiyin emas. «Ta’Iimni tarbiyadan, tarbiyani 
esa ta’limdan ajratib boMmaydi -b u sharqona qarash, sharqona 
hayot falsafasidir. Bu haqda fikr yuritganda, men Abdulla Avlo- 
niyning «Tarbiya biz uchun yo hayot — yo mamot, yo najot -y o
halokat, yo saodat — falokat masalasidir» degan chuqur ma’noli 
so'zlarni eslayman»,9 degan so‘zlari ta’lim va tarbiya sohasining 
o ‘ta muhimligini yana bir bor ta'kidlaydi. Madaniy tadbirlarlami 
tashkil etishdan asosiy maqsad ham insonlarga to‘g ‘ri tarbiya 
berishdir. Madaniy tadbirlar — bu, eng avvalo, tarbiyaviy jarayon 
bo'igani uchun ularda pedagogikaga oid tarbiyaviy metodiardan 
foydalanish qonuniydir. Lekin bu ularni to‘g‘ridan-to‘g‘ri, ko‘r- 
ko'rona qo'llash, degan gap emas.
Madaniy tadbirlarni tashkil etishda tomoshabinni (tadbir 
ishtirokchilarini) voqelikka ishontirish katta mahorat talab qiladigan 
jarayondir.
Ishontirish metodirimg
asosiy vazifasi auditoriyaga ta’sir 
ko‘rsatishdir. Buning uchun tadbirning mazmunini ishonarli, haq- 
qoniy qilib tuzish kerak. Omma tashkilotchilarning fikriga qo‘shila 
olmasa, berilgan ma’lumotlarga ishonmasa, u holda tadbirning 
maqsadi amalga oshmaydi. Bunga yo‘l qoymaslik uchun tadbirda 
hujjatlar, faktlar, ilmiy tadqiqot ishlarining natijalari, siyosiy 
arboblar va olimlarning fikrlari hamda statistik ma’lumotlardan 
foydalanish kerak. Uiar haqqoniy, mantiqli, ishonarli va qiziqarli 
shaklda aks ettirilmog'i kerak. Misol uchun, odam savdosiga qarshi 
kurash mavzusi asosida tayyorlangan «Adashgan yoMlar» kom- 
pozitsiyasini (V.Rustamov tomonidan sahnalashtirilgan va 2011-yil 
sobiq Abdulla Qodiriy nomidagi TDMI anjumanlar saroyida 
namoyish etilgan) 'tayyorlashdan asosiy maqsad u yerlarga, ya’ni 
o'zga yurtlarga borib, ko‘p pul topishni istagan yoshlarga buning 
hammasi safsata ekanligiga ishontirish, u joydagi shart-sharoit va 
ahvolning naqadar ayanchli ekanligini ko'rsatish, o‘z yurtining 
qadriga yetish kabi vazifalami qo‘ygan holda tomoshabinlar 
e’tiboriga havola etilishi ko‘pchilikning to‘g‘ri xulosa chiqarishiga 
sabab bo'la oldi deyishimiz mumkin. Shu birgina odam savdosiga