Б. С. Мусаев а г р о к и м

2-расм. Ўсимликлар илдиз тизимининг массаси (I) ва шимиш юзаси 
(II) уртасидаги муносабат.
далайди. И лдизнинг тик ва ёнлама тарқалиши, массаси 
ва ҳажмини билиш экинларнинг қатор ораларига иш­
лов бериш, ўғитлаш ва сугоришни тўғри ташкил килиш­
да муҳим амалий аҳамиятга эта.
Усимликларнинг ози қ моддаларни ўзлаштириш жа- 
раёнини тўғри тушуниш учун илдизнинг бирламчи ту­
зилишини кўздан кечириб чиқиш лозим (3-расм).
Илдиз одатда 
илдиз қини
билан ҳимояланган учидан 
бошлаб ўсади. Илдиз қини ўзидан елимсимон шилим- 
шиқ моддалар ажратади, қайсики илдизни тупроқнинг 
қуруқ ва қатгиқ заррачалари орасидан ўтишини осон - 
лаштиради. Илдиз қинига бевосита яқин жойда — 
бўли- 
ниши зонаси
бошланади. Бу зона меристема ҳужайрала- 
ридан тузилган бўлиб, узунлиги 1—2 
мм
га тенг. Ундан 
юқорироқда 
чузилиш зонаси
жойлашган. Бу ерда ҳужай- 
ралар бўйига чўзилади ва ҳажман катталашади. Ч узи­
лиш натижасида ҳужайраларнинг узунлиги бошланғич 
узунликка нисбатан 10—20 марта ошади. Чўзилиш зо ­
насида (узунлиги 3—4 мм) илдизнинг утказиш тизими 
шакллана бошлайди, элакчасимон найчалар ва 
ксилема 
юзага келади. Ксилема орқали сув, ютилган ионлар ва 
илдизда синтезланган органик моддаларнинг бир қис- 
ми ўсимликнинг ер усти қисмига узатилади.
Чўзилиш зонасининг чегарасидан бошлаб илдиз тук­
чалари билан қопланган хужайраларнинг 
дифференциа- 
цияланиш зонаси
бошланади. Бу ерда ксилема ва Утка­
зиш тизими тўла шаклланади. Илдизнинг ўсувчи қисми