Б. С. Мусаев а г р о к и м

дан айрим ларини м еьёрдан четга чиқиш и атм осф ера­
дан ф иксацияланадиган азот м иқ дори н и камайтириб 
ю боради. Барча омиллар м еъёрида бўл и б, туп р оқ унум ­
дорлиги ю қори бўлган тупрокдардагина азотли ўғит- 
ларни киритиш га ҳож ат қолм айди.
Д ук как л и -дон экинлар учун азот м ик дорин и к уйи ­
дагича белгилаш м умкин. М асалан, кўк нўхатнинг гек­
таридан 35 ц ҳосил олиш реж алаш тирилган бўлси н. Бир 
т д о н (паҳоли билан бирга) 60 кг азотн и ол и б чиқиб 
кетиш и маълум. У ҳолда реж алаш тирилган ҳоси л билан 
210 кг азот чиқиб кетади. У н и нг ярм ича, яъни 105 кг 
азот усим ликларнинг ўсиш органлари таркибида бўла- 
ди . Д ем ак , ўсим ли к танасида ҳам маси бўли б 315 кг азот 
тўпланади. Ю қорида таъкидлаб ўтилганидек, ун ин г 1/3 
қ исм и (105 кг) тупрокдан ўзлаш тирилади. Л ек ин бу 
м икдор барча туп роқ типларида бўлаверм айди. Агар 100 
г тупрокда 10 мг о с о н гидролизланадиган азот мавжуд 
д е б ф араз қилсак, ф ой дал ан и ш к о эф ф и ц и ен т и 20% 
бўлганда, ўсимликлар 60 кг азотни ўзлаш тиради. К ол ­
ган 45 кг (1 0 5 —6 0 = 4 5 ) азот м инерал ўғитлар ҳи собига 
тўлдирилади. Ўғит киритилган бири нч и йилда ўси м ли к - 
лар ўғит таркибидаги азотн и н г 60% и ни ўзлаш тирили- 
ш и ҳи собга ол и н са, 75 кг га яқ и н азот қўллаш л ози м л и - 
ги англаш илади. Д ем ак, азот билан ўртача таъминланган 
тупрокдардан 35 ц ҳосил етиш тириш учун би р гектар 
м айдонга 75 кг азот қўллаш л ози м .
Д ук к ак л и -дон экинлари пайкалларига одатда гўнг 
киритилм айди, лекин сўя, ловия ва вика гўнгланган 
тупрокдарда мўл ҳосил беради. Гўнг киритилган ерлар­