B. S. Abdullaeva tdpu ilmiy ishlar va innovatsiyalar bo‘yicha prorektor

 
References: 
1.
Björck-Åkesson, E., Brodin, J., & Fälth, I-B. (1997). Åtgärder, samspel, 
kommunikation. [Intervention, interplay and communication. A model for early family-based 
intervention].
2.
Brodin, J. (1991). Att tolka barns signaler. Gravt utvecklingsstörda flerhandikappade 
barns lek och kommunikation [To interpret childrens’ signals. Play and communication in children 
with profound and multiple intellectual disabilities]. Stockholm University: Department of 
Education. (Diss.).
3.
Brodin, J. (2005). Kommunikativ kompetens – definitioner och begrepp 
[Communicative Competence – definitions and concepts]. TKH-report 39. Stockholm Institute of 
Education.
4.
Conti-Ramsden, 1997; Meltzoff & Moore, 1994; Pickl, 2008; Tomasello, 2003 
 
֍ 
–
 ֍ 
– 
֍ 
 

---

285 
PSIXOLOGLAR FAOLIYATIDA BOLALAR SALOMATLIGINI SAQLOVCHI VA 
SHAXSINI RIVOJLANTIRUVCHI RAQAMLI MANBALAR KOLLEKSIYALARINI 
ISHLAB CHIQISH ZARURIYATI 
Salaeva M.S. 
Toshkent davlat pedagogika universiteti, dotsent
Djumabaeva M. 
Toshkent davlat pedagogika universiteti
Bugungi kunda O‘zbekistonda maktabgacha ta’lim tizimini modernizatsiyalash jarayoni 
kechmoqda. Bu albatta, o‘z navbatida unda faoliyat yuritayotgan har bir xodimning zimmasiga 
mas’uliyatli vazifalarni yuklaydi. Jumladan, amaliyotchi psixolog faoliyati maktabgacha ta’lim 
yoshidagi bolalar bilan ishlash orqali ularning shaxs tuzilmasiga yo‘naltirilishini taqozo qiladi. Bu 
esa, amaliyotchi psixologdan mutaxassis sifatida o‘z faoliyatida yangicha shakl, uslub va 
yondashuv texnikalaridan, ya’ni: 

bolalarning ichki imkoniyatlari, layoqat va qobiliyatlarini shakllantiruvchi axborot 
texnologiyalari; 

bolalarning aqliy harakatlarini shakllantiruvchi uslublarni ta’minlovchi operativ 
texnologiyalar; 

bolalar shaxsining o‘zini o‘zi boshqarish mexanizmlarini shakllantirishga yo‘naltirilgan 
texnologiyalar; 

bolalar shaxsining ijodiy qobiliyatlarini rivojlantiruvchi evristik metodlar; 

bola shaxsining amaliy harakatlarini rivojlantiruvchi amaliy texnologiyalardan 
foydalanishni talab etadi [3]. 
Bundan ko‘rinib turibdiki, maktabgacha ta’lim muassasalarida faoliyat yurituvchi 
amaliyotchi psixologlar zimmasiga o‘z faoliyatida bolalar salomatligini saqlovchi va ular 
shaxsiyatini rivojlantiruvchi metodikalar bo‘yicha ham raqamli manbalar kolleksiyalarini ishlab 
chiqish kabi vazifalarni yuklatadi.
Ma’lumki, amaliyotchi psixologning bolalar salomatligini saqlash va shaxsini rivojlantirish 
sohasidagi faoliyati bolalar va ularning ota-onalari bilan ishlashga qaratiladi. Psixolog mazkur 
psixodiagnostik, psixokorreksiya va psixoterapiya faoliyat yo‘nalishlarida eng maqbul bo‘lgan 
yondashuv texnikalarini ijodiyot psixologiyasidan o‘zlashtirishi maqsadga muvofiqdir. Shu nuqtai 
nazardan ijodiyot psixologiyasi psixolog uchun raqamli manbalar kolleksiyalarini ishlab chiqish 
va ulardan keng foydalanish imkoniyatini beradi. 
Xorijiy tajribalar shuni ko‘rsatadiki, ijodiyot psixologiyasi ancha yillardan buyon 
muvaffaqiyatli qo‘llanilib kelinayotgan faoliyat turi bo‘lib, bunda korreksion dasturlar, 
psixologiya bo‘yicha amaliy mashg‘ulotlar uchun elektron darsliklar, psixologiya bo‘yicha 
O‘UMlarga elektron qo‘shimchalar ishlab chiqishni taqozo qiladi [1]. 
Ma’lumki, maktabgacha ta’lim muassasalarida bolalarda shu muhitga moslashishda yuzaga 
keladigan muammolar bilan birgalikda ular ruhiyatidagi psixoemotsional holatlarning o‘zgarishi 
ham uchrab turadi. Albatta bolalardagi psixoemotsional buzilishlar ularning bir muhitdan ikkinchi 
bir muhitga moslashishida yuzaga keladigan kuchli hayajon va ruhiy zarbalar ta’siri ostida yuzaga 
keladi. Mana shunday muammolarni hal qilishda esa maktabgacha ta’lim muassasalaridagi 
psixologik xizmat muhim ahamiyat kasb etadi.
Psixologning ish tartibida bolani stress holatdan chiqarish, ichki zo‘riqishni yengillashtirish, 
hayotiy vaziyatga nisbatan optimistik nuqtai nazar bilan qarash imkoniyatini aniqlash imkonini 
beruvchi metodikalar o‘rin egallaydi. Bu o‘rinda biz amaliyotchi psixologlar o‘z faoliyatlarida 
quyidagi metodikalardan foydalanishlarini tavsiya etamiz: 
Musiqa terapiyada – asosan shaxsni ruhan tinchlantirish va bo‘shashtirish, hissiy holatini 
tuzatish va faollashtirish uchun turli xil kuy va musiqalardan foydalaniladi. 
Aromaterapiyada – estetik maqsadlarda relaksatsiya uchun xushbo‘y moddalar qo‘llaniladi. 

---

286 
Svetoterapiya (ranglar oqali davolash)da – qo‘rquv, qo‘zg‘aluvchanlik, ruhiy siqilish, 
zo‘riqish jarayonida turli xildagi ranglar ko‘rsatiladi. 
Raqs terapiya (raqs oqali davolash)da – mushaklarni qisqarishlarini olib tashlash uchun raqs 
harakatlaridan yoki musiqaga taqlid qilishdan foydalaniladi [4]. 
Tana terapiyasida – tana bilan ishlash usullari, uning maqsadi, o‘zini jisman va ruhan yaxshi 
his qilishini orttirish, kayfiyatini ko‘tarishga qaratiladi. 
Art-terapiyada ijod bilan bog‘liq bo‘lgan izoterapiya (tasviriy san’at orqali davolash), 
svetoterapiya (ranglar orqali davolash), fototerapiya (rasmlar orqali davolash), skazkoterapiya 
(ertaklar orqali davolash), muzыkoterapiya (kuy va musiqalar orqali davolash), kollajirovanie 
(fotoshop, fotomantaj orqali davolash) [2]. Art-terapiyada shaxsning ko‘pqirrali ichki 
imkoniyatlarini ochish bilan birga ruhiy jarohatlanish, ichki ziddiyatlar va qo‘rquv kabi jiddiy 
psixologik muammolar bilan kurashish imkonini ham beradi.
Xulosa o‘rnida shuni ta’kidlash joizki, ijodiyot psixologiyasida psixologning maktabgacha 
ta’lim yoshidagi bolalar bilan psixodiagnostik, psixokorreksion va psixoterapevtik ishlarni olib 
borishi uchun keng qo‘llaniladigan eng maqbul shakl, uslub va yondashuv texnikalari mujassam. 
Shu sababli psixologlar tomonidan ishlab chiqilgan ijodiyot psixologiyasi bo‘yicha raqamli 
metodikalar kolleksiyalari ham bolalar salomatligini saqlash va ularning shaxsiyatini 
rivojlantirishga xizmat qiladi. Bu esa, o‘z navbatida, bolalarning psixoemotsional holatlarini 
yengillashtirishi bilan birga ularni turli xil zo‘riqishlardan olib chiqadi va o‘ziga bo‘lgan 
ishonchini orttiradi.