B. S. Abdullaeva tdpu ilmiy ishlar va innovatsiyalar bo‘yicha prorektor

o‘quv vositalarini
quyidagi guruhlarga ajratish mumkin: tashkiliy vositalar; o‘quv 
texnologiyalari, o‘quv-metodik materiallar; didaktik materiallar; axborot, axborot-
kommunikatsiya texnologiyalari; texnik o‘quv vositalari. 
Didaktik
materiallar: yetakchi faylasuflar, pedagoglar va psixologlar tomonidan 
ifodalangan, ta’riflangan va shakllantirilgan klassik didaktik tamoyillar; modulli o‘quv 
texnologiyasida dolzarb bo‘lgan maxsus metodologik tamoyillar; talabani o‘qitishga yoki 
o‘rganishiga yo‘naltirilgan ilmiy tamoyillar. 
Axborot
, axborot-kommunikatsiya texnologiyalariga quyidagilarni kiritamiz: axborot olish 
bilan bog‘liq bo‘lgan barcha vositalar; ko‘rgazmali qo‘llanma, namoyish etiluvchi o‘quv 
materiallari; kompyuter va boshqa texnik vositalardan foydalanish; internet. 

---

95 
Texnik
o‘quv vositalariga quyidagilar kiradi: kompyuterlar; boshqa texnik vositalar 
(interfaol yozuv taxtalari; ko‘paytiruvchi texnika va boshq.). 
Axborot va texnik o‘quv vositalaridan foydalanish quyidagi rivojlanib borayotgan 
muammolarni namoyon qildi: 

o‘quv jarayonining axborotlashuvi va kompyuterlashtirilishining tobora kengayib 
borayotganligi, uning sifatini nazorat qilish shakllarining rivojlanib borishi; 

o‘quv va o‘qitish texnologiyasidagi o‘zgarishlar; 

kompyuter va telekommunikatsiya texnologiyalarining o‘quv jarayonidagi axborot 
ta’minotiga ta’siri. 
Ta’lim vositalarini B.Rahimov va A.Mavlyanovlar quyidagilarga ajratadi: 
O‘qituvchi uchun: fanning o‘quv dasturlari, fanning ishchi o‘quv rejasi, o‘quv-metodik 
qo‘llanma, metodik tavsiya, metodik ishlanma, dars mashg‘ulotining texnologik xaritasi, dars 
rejasi, ma’ruza matni ssenariysi. 
Talaba uchun: darslik, o‘quv qo‘llanma, jadvallar, tarqatma materiallar, yo‘l-yo‘riqli 
texnologik xaritalar, tipik xatolar xaritasi, topshiriq varaqasi, interfaol usullar. 
Oliy ta’lim tizimida matematika fanidan mustaqil ta’limni tashkil etish sifati, matematika 
fani o‘quv-me’yoriy hujjatlari va moddiy-texnik bazasi yangiligiga uzviy bog‘liq, bu esa talaba va 
o‘qituvchi bir xil ta’lim vositasilari bilan ta’minlangan bo‘lishini taqozo etadi. Tanlangan usul, 
shakl va vositalar bir-biriga mos bo‘lishi va dars mashg‘uloti mazmuni yoritish uchun ular bir-
birini to‘ldirgan holda xizmat qilishi kerak. Ta’lim vositalari o‘z xususiyatlariga ko‘ra bosma, 
texnik va real turlariga ajratiladi, bular, o‘z navbatida, olti turga bo‘linadi. Ma’lumot olish va ularni 
qayta ishlash uchun – matnli (o‘quv dastur, maxsus darslik, ma’ruza matn, tarqatma material 
hamda nazorat varaqalari); talabalarda fazoviy fikrlashni rivojlantirishda – tasvirli (fotosurat, 
chizma sxema, jadval, plakat hamda tasvirlar); hodisalar yuzasidan ko‘rgazmali yoki ovozli 
talaffuzlar natijasida talabalarning fikrlashlarini rivojlantirishda – audiovizual (vidofilm, kompakt-
disk, audio kasseta, PowerPoint materiallari, elektron darsliklar); tasvir va matnni yozish, saqlash 
uchun – yordamchi (doska, pinbord doskasi, videoproektor ekrani bilan, kompyuter, flipchart, 
videomagnitofon, televizorlar); o‘rganilayotgan ob’ektning modeli orqali u haqida tasavvur hosil 
qilish uchun – modelli (model, maket, trenajyor, mulyajlar); o‘rganilayotgan ob’ektlar haqida 
haqiqiy tasavvurni vujudga keltirish uchun asbob-uskuna, stanok, yarim tayyor va tayyor 
mahsulotlar hamda xomashyolardan foydalanish mumkin. Nazariy darslarda ta’lim beruvchilar 
asosan matnli va yordamchi vositalardan, amaliy darslarda esa ko‘proq tasvirli va real vositalardan 
foydalanadi. 
Shunday qilib, oliy ta’lim tizimida matematika fanidan mustaqil ta’limni tashkil etishning 
maqsadini belgilab olish, shunga binoan mazmunini takomillashtirish va o‘qitish sifatini 
kafolatlovchi zamonaviy usul va uslublari hamda shakl va vositalarini belgilab olish mustaqil 
ta’limni to‘g‘ri tashkil etishga asos bo‘ladi.