B. Q. Xaydarov

436. 
a) 25,1; 0, 56; 120,1; 75,9 sonlarini 6 marta orttiring;
b) 13,5; 2,35; 83,52; 7,003 sonlarini 8 marta orttiring.
437. 
Poyezd 95 km/h tezlik bilan 2,5 soatda necha kilometr yuradi? 0,8 soatda-
chi?
438. 
Abdullayevlar oilasining o‘tgan yilgi jami daromadi 5 600 000 so‘mni tashkil 
qilgan. Bu yilda esa bu ko‘rsatkich 1,2 marta oshgan. Bu yili Abdullayevlar 
oilasining daromadi necha so‘mni tashkil qilgan?
Uyda bajaramiz
439. 
Yig‘indini oldin ko‘paytmaga keltirib, keyin hisoblang:
a) 4,9 + 4,9 + 4,9 + 4,9 + 4,9 + 4,9 + 4,9 + 4,9 + 4,9;
b) 1,73 + 1,73 + 1,73 + 1,73 + 1,73 + 1,73 + 1,73 + 1,73 + 1,73.
440. 
Quyidagi sonlar ko‘paytmasida verguldan keyin nechta raqam bo‘ladi?
a) 7,49 ∙ 691;
b) 0,003 ∙ 61;
d) 0,024 ∙ 17;
e) 19,463 ∙ 607;
f) 57 ∙ 0,902;
g) 11 111 ∙ 1,0007.
441.
Quyidagi sonlar ko‘paytmasida unutib qoldirilgan vergulni qo‘ying.
a) 1,42 ∙ 69 = 9798; 
b) 0,022 ∙ 61 = 1342;
d) 0,034 ∙ 99= 3366;
e) 9,64 ∙ 61= 58 804; f) 69 ∙ 0,502= 34 638;
g) 91 ∙ 1,007 =91 637.
442.
Ko‘paytirishni bajaring:
a) 7,1 ∙ 61; 
b) 0, 91 ∙ 57; 
d) 19,5 ∙ 1; 
e) 0,4 ∙ 29;
i ) 0,14 ∙ 3; 
f ) 2,9 ∙ 40; 
g) 0,6 ∙ 91; 
j ) 0,22 ∙ 50.
443.
Ko‘paytirishni bajaring:
a) 0, 912 ∙ 76; 
b) 17,75 ∙ 919; 
d) 1,5 ∙ 120;
e) 0, 41 ∙ 92;
f ) 9,99 ∙ 107; 
g) 39 0 ∙ 0,04; 
h) 12 ∙ 1,009;
i ) 1,3 ∙ 160.
Tatbiq qilamiz
http://eduportal.uz

---

102
a) 6,245 · 10 = ?
b) 6,245 · 100 = ? 
d) 6,245 · 1000 = ?
ko‘paytmalarni hisoblang va natijani tengliklarning o‘ng tomoniga yozing. 
Hosil bo‘lgan uchta tenglikni yaxshilab ko‘zdan kechiring va quyidagi savollarga 
ketma-ket javob bering:
1) Har bir misolda birinchi ko‘paytuvchi va ko‘paytmadagi vergullar holati bir-
biridan qanday farq qilyapti?
2) Ikkinchi ko‘paytuvchilarda nechta nol bor?
3) Birinchi misolda vergul necha xona va qaysi tomonga surilayapti? Ikkinchi 
misolda-chi? Uchinchi misolda-chi?
4) Vergulning necha xonaga surilishi nimaga bog‘liq bo‘layapti?
Yuqoridagi savollarga berilgan javoblarga asoslanib, o‘nli kasrni 10, 100, 1000 
va hokazo sonlarga ko‘paytirish qoidasini tavsiflang. Bu kichik tadqiqotingiz xulosasi 
bo‘ladi. Agar hamma savollarga to‘g‘ri javob berib, to‘g‘ri xulosa chiqargan bo‘lsangiz, 
quyidagi qoidani qayta kashf etgan bo‘lasiz:
O‘nli kasr hamda 10, 100, 1000 va hokazo (bir va bir necha nollardan iborat) 
sonlarning ko‘paytmasini topish uchun bu sonlarda nechta nol bo‘lsa, o‘nli kasrdagi 
vergulni o‘shancha xona o‘ngga surish kifoya.
Bu qoidaga ko‘ra quyidagi ko‘paytmalarni osongina topamiz:
5,86 · 1
0
= 58,6 (o‘nli kasrdagi vergulni 
1
xona o‘ngga surdik),
0,294 · 1
00
= 29,4 (o‘nli kasrdagi vergulni 
2
xona o‘ngga surdik),
0,013 · 1
000
= 13 
(o‘nli kasrdagi vergulni 
3
xona o‘ngga surdik).
Vergulni surayotganda o‘nli kasrda yetarlicha raqamlar bo‘lmasa, oldin o‘nli kasr 
o‘ng tomoniga yetarlicha nollar yoziladi (bilasizki, bu holda o‘nli kasr o‘zgarmaydi), 
so‘ng vergul suriladi. Buni quyidagi misolda ko‘rishimiz mumkin:
3-misol.
4,95 · 1000 ko‘paytmani hisoblaylik. 
Ko‘rib turganingizdek, 4,95 ning verguldan keyin 2 ta raqami bor, biz esa 
vergulni o‘ng tomonga 3 ta xonaga surmoqchimiz. Shuning uchun oldin kasrning 
o‘ng tomoniga bitta nol qo‘yib, so‘ng vergulni 
3
xona o‘ngga suramiz:
4,95 · 
1
000
= 4,
95
0
· 
1000 = 4950.
444. 
Hisoblang:
а) 6,42 ∙ 10; 
0,17 ∙ 10; 
3,8 ∙ 10; 
0,1 ∙ 10; 
0,01 ∙ 10;
b) 6,387 ∙ 100; 20,35 ∙ 100; 0,006 ∙ 100; 
0,75 ∙ 100; 
0,1 ∙ 100; 
d) 45,48 ∙1000; 7,8 ∙1000; 
0,00081 ∙1000; 0,006 ∙1000; 
0,12 ∙10 000.