B. Q. Haydarov

113.
a) 7 dan kichik; b) 15 dan katta, lekin 22 dan kichik bo‘lgan barcha sonlarni 
sonlar nurida tasvirlang.
114. 
Quyidagi sonlarni taqqoslang, hamda yulduzcha o‘rniga «<» yoki «>» 
belgisini qo‘ying:
a) 600 080 * 609 900; b) 43 006 * 43 007; d) 91 453 * 91 811;
e) 80 000 * 79 999; 
f) 1 039 000 * 1 034 099; g) 5 000 009 * 5 000 010.

---

31
115.
 
Asqar Samarqanddan Toshkentga tezligi 100 km/soat bo‘lgan yengil avto -
mashi nada 3 soatda yetib keldi. Toshkentdan Samarqandga tezligi 
75 km/soat bo‘lgan avtobusda qaytdi. Asqar necha soatda Toshkentdan 
Samarqandga yetib kelgan?
116.
Alisher 10 km/soat tezlik bilan 6 soat yo‘l yurdi. Sheralining tezligi Alisher-
nikidan 2 km/soat katta. Sherali bu yo‘lni qancha vaqtda bosib o‘tadi?
117.
Amallarni bajaring:
a) (1269 +1261) : 115;
b) (813 - 186) : 3 + 10 000;
d) 401 000 : (623 + 377); 
e) 47234 : 113 + 22 · 13.
118.
Rasmda keltirilgan ma’lumotlardan foydalanib, 
C
va 
D
nuqtalarning koordi-
natalarini toping.
F
C
D
?
?
15
+7
+12
Matematika tarixiga oid lavhalar
Natural sonlarni ifodalash uchun turli belgilardan foydalanilgan. Bundan 
5000 yil avval Qadimgi misrliklar birni – «I» , oʻnni – «
»
, yuzni esa – «∩» belgilar 
bilan ifodalashgan.
Bu belgilashda 234 soni - ∩∩ 
IIII tarzda yoziladi.
2500 yil oldin esa natural sonlar rim raqamlari yordamida yozilgan. Raqamlar 
sifatida bosh lotin harflaridan foydalanilgan va ularning qiymatlari quyidagicha deb 
qabul qilingan:
I – 1, V – 5, X – 10, L – 50, C – 100, D – 500, M – 1000.
Yozuvda qatnashgan rim raqamlari qiymatlarining yigʻindisi natural sonni 
aniqlagan. Bu belgilar yordamida 27 soni XXVII tarzda yozilgan, chunki 
10 + 10 + 5 + 1 + 1 = 27.
Shuningdek, yozuvda qiymat jihatidan kichik boʻlgan raqam kattasidan oldinda 
tursa, kichigining qiymati kattasining qiymatidan ayirilgan: 
IV = 4 (5 – 1 = 4); IX = 9 (10 – 1 = 9); XC = 90 (100 – 10 = 90).
Rim raqamlari bilan yozilgan MCMLXXVI soni 1976 ni anglatadi. Chunki,
1000 + (1000 – 100) + 50 + 10 + 10 + 5 + 1 = 1976.
Hozirgi kunda rim raqamlari - tartib raqamlari sifatida kitob boblarini va asrlarni 
ifodalashda ishlatib kelinmoqda: XX asr, VII bob va hokazo. Ularni ba’zi soat 
shkalalarida ham uchratish mumkin.