B. Q. Haydarov

260.
Ifodani soddalashtiring: a) 2431 – (
x
+ 247); b) 
y
– 1671 – 890;
 
 
d) (291 + 
x
) – 116; e) 
y
– 234 + 387.
261.
Qovunlardan birining massasi 8 kg, ikkinchisining massasi esa 
birinchisinikidan
m
kg ga ko‘p. Qovunlarning umumiy massasi qancha? 
Javobni soddalashtiring va a) 
m
= 2; b) 
m
= 4 bo‘lgandagi qiymatini toping.
262. 
4- rasmga qarab masala tuzing va uni yeching.
4- rasm
a)
b)
263.
Tenglamani yeching:
a) 
x
+ 231 = 389; 
b) 
y
– 165 = 292;
d) 275 – 
z
= 173; 
e) 555 – 
z
= 222.
264. 
Masalani tenglama tuzib yeching:
a) G‘altakda jami 329 m sim bor edi. Undan 129 m sim kesib olindi. G‘altakda 
qancha sim qoldi?
b) Xirmonda 4570 kg paxta bor edi. Unga yana 1567 kg paxta to‘kildi. 
Xirmonga jami qancha paxta hosili to‘kilgan?
d) Munira bir son o‘yladi. Agar unga 61 ni qo‘shib, hosil bo‘lgan yig‘indidan 
112 ayrilsa, 424 hosil bo‘ladi. Munira qaysi sonni o‘ylagan?

---

61
265.
 
Tenglamani yeching va yechimni tekshiring:
a) (
x
+ 13) – 19 = 32;
b) (
y
– 137) + 123 = 169;
d) (12 + 
x
) – 12 = 40;
e) 841 + (
y
– 108) = 909.
Matematika tarixiga oid lavhalar
Al-Xorazmiyning «Hisob al-hind» asari
Buyuk bobokalonimiz al-Xorazmiy o‘zining «Hisob al-
hind» asarida natural sonlarning o‘nli sanoq sistemasida 
yozilishi va ular ustida qo‘shish, ayirish, ko‘paytirish, 
bo‘lish amallarini bajarish qoidalarini batafsil bayon etgan. 
Bu asar XII asr boshlarida lotin tiliga tarjima qilingan va 
undan Yevropa uni versitetlarida uzoq yillar davomida 
asosiy darslik sifatida foydalanilgan. Shu tariqa Yevropaga 
o‘nli sanoq sistemasi kirib kelgan. Yevropada al-Xorazmiy 
nomi «Algorizmi», «Algoritmi», «Algoritmus» tarzida 
qo‘llanilgan. Xususan, hozirda tilimizga chuqur singib 
ketgan «algoritm» so‘zi ham al-Xorazmiy nomidan olingan. 
AIgoritm atamasining ma’nosi – biror ishni bajarishning 
ma’lum bir ketma-ketligi yoki qoidasini anglatadi.