B mengliyev, G. Tojiyeva

 
So`z 
turkumlari 
 
o`zbek tilida 
ingliz tilida 
t u
 r k u
 m
 l a 
r i
 
fe‟llar
 
Hoz.zamon:  yozaman, yozmoqdaman.   
O`tgan zamon:  yozdim, yozgan edim. 
Kelasi zamon:  yozaman, yozmoqchiman.  
Pres.: I write. I am writing.  
Past: I wrote. I had written. 
Future: I‟ll write.   
Otlar
 
Kun, kecha, kunduz, yil, sutka, fasl, sahar, asr, 
namozshom, oqshom, erta, peshin, tong, nahor , indin,  
bugun . 
Evening, day, night,centure, afternoon, 
morning, year, season, era, future,dawn, 
old  (yosh); 
M
  u
 s  t
  a
  q
  i  l   
    
s  o
` z
 
Sif
at
 
Tonggi,  kuzgi,  qishki,  bahorgi,  tunggi,  sirtqi, 
kunduzgi,  kechki; 
Fast, early,late,slow,short (day), long 
(night); 
 
S
on
 
Soat  7da  uyg`ondi.Mustaqilligimizga  13yil 
to`ldi.  
He  came  at  6  o`clock.  Our  republik  was 
independent in 1991.  
Ravis
h 
Endi, hali, boya, doim, 
saharlab, ertalab, mudom, faqat; 
Never,  ever,  usually,  often,  ago,  yet,  now, 
then, nowadays, lately, after, before, untill, forever, 
always, meanwile, recently;         
Olm
o
sh
 
Shu-shu  (Shu-shu  Fotima  kelmay  qo`ydi); 
so`roq  olmoshlari:  qachon?  qachondan  buyon? 
qachongacha? 
 
When? 
Yor
da
m
chi so`
z  tu
rkum
lar
i 
ko`
m
akchi
 
Sayin,  sari  (Ko`rgan  sari  ko`rging  kelaveradi); 
Yarim  ko`makchi  so`z:  avval,  keyin,  so`ng;-gacha 
(qo`shimchasimon ko`makchi); qadar (sof ko`makchi); 
bilan (Qo`ng`iroq chalinishi bilan darsga kirdim);  
C o n
 j u 
n c 
t i o
 n 
s 
…as soon as...,...as long  
as …, since, before, after, until, 
while; 
bog`
lov
chi
 
Dam…dam,…ba‟zan…ba‟zan,  
goh…goh; 
yu
klam
a 
Toki,  -u,  -yu  (Qo`ng`iroq  chalindi-yu,  dars 
boshlandi). 
P r
 e 
d l o
 g 
s 
At night, on November, in 1991, in 
the morning, during the lesson; 
By four o`clock, from 5 till 6;   
 
Affiksatsi
ya 
-da (o`rin payt): peshinda,-dan 
(chiqish): peshindan,-ga (jo`nalish): peshinga 
qarab; 
   
  Ko`rinadiki, har bir tilning grammatik ma‟no ifodalash usul va vositalari farq qilgani hamda har bir til o`ziga xos ichki grammatik 
qurilishga ega bo`lganidek, o`zbek va ingliz tillarida payt grammatik ma‟nosini yuzaga chiqarish imkoniyatlari benihoya keng va o`ziga 
xos, farqlidir. 
  Qiyoslanayotgan  tillar  tizimida  (morfologik  sathda)  zamon  tushunchasini    ifodalovchi  umumiy  imkoniyatlarni  –  ot,  sifat,  son, 
ravish va fe‟l turkumlari misolida kuzatish mumkin. Demak, o`zbek tilidagi zamon otlari ingliz tilida vaqt munosabatini anglatuvchi otlarga, 

---

 
72 
payt  mazmunini  bildiruvchi  sifat  va  ravishlar  ma‟lum  jihatdan  qiyoslangan  til  turkumlari  xususiyatlariga  o`xshab  ketadi.  Biroq  o`zbek 
morfologiyasida ravishlar mustaqil ma‟noli o`zgarmas so`zlar bo`lsa, ingliz tilida sof ravishlardan tashqari yasama ravishlar  hosil qilinishi 
mumkin  (late-  sifat,  lately-ravish).  Shuningdek,  differensial  belgilarni  yana  zamon  kategoriyasini  ifodalaydigan  fe‟llar  orqali  aniqlash 
muhimdir: payt ma‟nosini o`zbek tilidagi fe‟llar zamon qo`shimchalari orqali (sintetik usulda) ifodalasa, ingliz tili fe‟llari analitik tillarga xos 
bo`lgan ichki fleksiya, suppletivizm orqali yuzaga chiqaradi. 
  O`zbek tili yordamchi so`zlar va kelishiklar vositasida ham payt ma‟nosini lisoniy ifodalashda keng imkoniyatlarga ega. Ingliz 
tilida esa bu vazifani predloglar o`z zimmasiga olgan (ingliz tilida predloglar kelishiklar vazifasini bajarishini esga oling). Mazkur jihatlar 
ham tillararo farqli tomonlarni ko`rsatib turibdi. 
  Shunday  qilib,  zamon  tushunchasini  ifodalash  imkoniyatlari  tipologiyasi  har  bir  tilning  o`ziga  xos  sifatlarini  namoyon  etadi. 
Haqiqatan ham, til murakkab tizim bo`lib, inson tafakkuri shakllari, tushunchaini izchil jilolantirishga qodir serqirra hodisadir. 
 
 
 
Mavzuni mustahkamlash uchun savol vа tоpshiriqlаr: 
 
1. Ichki flеksiya nimа? Uning tоvushi аlmаshinuvidan fаrqli tоmоnlаrini izоhlаng. 
2. Yordаmchi so`zlаrni qo`shimchаlаr bilаn nimаlаr yaqinlаshtirаdi vа аjrаtаdi? Ulаr qаndаy grаmmаtik mа‟nоlаrni ifоdаlаydi? 
3. Grаmmаtik mа‟nо ifоdаlоvchi vоsitаlаrni tillаrdа tаrqаlgаnlik dоirаsigа ko`rа jоylаshtiring. Sаbаblаrini tushuntiring.  
4. Quyidаgi  bаdiiy  pаrchаdа  grammatik  ma‟no  ifodalashning  qаndаy  usullаri  ifоdаlаngan?  Pаrchаni  rus  vа  ingliz  tiligа  tаrjimа 
qiling. Grаmmаtik mа‟nо ifоdаlаsh vоsitаlаrini sоlishtiring. 
Yalpiz хushbo`y o`simlikdir. Bu аjоyib o`simlikning O`zbеkistоndа bir qаnchа хillаri bоr. Yalpiz zirаvоr vа dоrivоr o`simlik sifаtidа 
qаdimdаn  mа‟lum.  Ertа  bаhоrdа  endiginа  ko`kаrib  chiqqаn  yalpizni  tеrib  sоmsа  yopishаdi,  chuchvаrа  tаyyorlаshаdi.  Bаrrа  bаrglаri 
tаоmlаrgа sоlinаdi. Yalpiz оrgаnik mоddаlаr, minеrаl tuzlаr vа efir mоyigа bоy o`simlikdir. Undаn pаrfyumеriya sаnоаtidа, tish pаstаsi vа 
kukunlаr ishlаb chiqаrishdа fоydаlаnilаdi. Yalpiz оziq-оvqаt sаnоаtidа hаm ishlаtilаdi.