B. M. Mamatkulov, X. E. Rustamova jamoada hamshiralik

Muqim shifoxonada yurak ishemik kasalik bilan davolanish muddati 
V (kunlar) 
P (bemorlar soni) 
d 
d 
2
14 
15 
16 
17 
18 
19 
19 
20 
21 
22 
1 
1 
1 
1 
1 
1 
1 
1 
1 
1 
- 5 
- 4 
- 3 
- 2 
- 1 
0 
0 
1 
2 
3 
25 
16 
9 
4 
1 
0 
0 
1 
4 
9 

---

65 
23 
24 
1 
1 
4 
5 
16 
25 
228 
12 
0 
110 
Tegishli qiymatlar quyidagi formulalar orqali keltirib chiqariladi.
O`rtacha arifmetik qiymat 
ΣV 
M = ―― 
n 
O`rtacha kvadratik og`ish 
Σd
2
σ = ±√―― 
n 
O`rtacha arifmetik qiymatning o`rtacha xatoligi (kuzatuvlar soni 30 dan 
ko`p bo`lganda).
σ 
m =+ ―― 
√n 
O`rtacha arifmetik qiymatning o`rtacha xatoligi (kuzatuvlar soni 30 dan 
kam bo`lganda).
σ 
m = +――― 
√n-1 
Bu erda:
V
– varianta;
n
– kuzatuvlar soni;
Σ 
– yig`indini ko`rsatuvchi belgi (epsilon);
d
– variantalarni o`rtacha arifmetik qiymatidan farqi ( d =V - M) 
Qiymatlarni o`rniga qo`yib kattaliklarni aniqlaymiz. 
ΣV 228 
M = ― = ―― = 19,0 kun 
n 12
 
Σd
2
110 
σ = ±√―― = ±√―― = ±3,02 kun 
n 12 
 
σ 3,02
m = ± ――― = ± ――― = ±0,91 kun 

---

66 
√n-1 √12-1 
O`rtacha arifmetik qiymatlar bir necha xususiyatlarga ega.
1) O`rtacha arifmetik qiymatlar variatsion qatorning o`rtasida joylashgan 
bo`ladi (M=19, 0).
2) O`rtacha arifmetik qiymatlar abstrakt xarakterga ega bo`lib, ular 
umumlashtirilgan kattaliklardir va o`rganilayotgan voqealarning 
qonunniyatlarini ochib beradi.
3) Variantalarning o`rtacha qiymatdan farqlarining algebralik yig`indisi 
Σd=0 ga teng. Bu esa o`rtacha qiymatni topishdagi hisoblashlarni to`g`ri 
ekanligini tekshirish va lahza usulida M - ni topish uchun qo`llaniladi.
O`rtacha qiymatlarni hisoblashda quyidagi shartlarga rioya 
qilinishi kerak:
1)
Tuzilgan variatsion qatordagi materiallar mazmuni bir xil bo`lishi 
kerak (yoshi, jins, kasbi, tashxis, va hokazo).
2)
Kuzatuvlar soni etarli bo`lishi shart.
3)
Variatsion qator tarqoq bo`lmasligi kerak:
a) variatsion qatorning tarqoq emasligini va o`rtacha qiymatning 
tipik ekanligini o`rtacha kvadratik og`ish (σ) orqali aniqlanadi. Agar 
M+1σ da kamida – 68,3%, M+2σ da – 95,5%, M+3σ
 
da 99,9% 
kuzatuvlar soni joylangan bo`lsa, variatsion qator zich, kuzatilayotgan 
majmua esa simmetrik, o`rtacha arifmetik qiymat tipik hisoblanadi.
Bizning misolimizda M = 19, 0 kunga, σ = +3,02 kunga teng. Bu 
holda M±3,0σ quyidagi ko’rinishda bo’ladi 19 + 3·3,02 
Olingan misolda M+3σ da 100% kuzatuvlar soni joylashgan. Demak, 
variatsion qator zich degan xulosa chiqarish mumkin.
b) sanitariya statistikasida jismoniy rivojlanishni baholash uchun 
o`rtacha kvadratik og`ishdan foydalaniladi:
M+1σ – oralig`idagi kattaliklarni o`rtacha qiymatlar;
M+1σ dan, +2σ gacha – o`rtadan yuqori qiymatlar;
M+2σ dan, +3σ gacha – yuqori qiymatlar;
M- 2σ dan, -1σ gacha – o`rtadan past qiymatlar;
M- 3σ dan, -2σ gacha – past qiymatlar deb hisoblanadi.
v) o`rtacha kvadratik og`ish yordamida o`rtacha arifmetik qiymatning 
o`rtacha xatoligi (