B. M. Azizov, I. A. Israilov, J. B. Xudoyqulov

Jihoz va materiallar: 
tarozi, ranggi bo‘yicha solishtirish uchun 
ajratadigan romcha, kimyoviy idishlar va farfor kosachalar, bug‘doy 
turlaridan namunalar. 
 Don namligini aniqlash 
Don namligi deb, uning tarkibidagi, olingan namuna og‘irligiga 
nisbatan foizda ifodalangan erkin yoki bog‘langan gigroskopik suv 
miqdoriga aytiladi. 
Dondagi suv miqdori uning asosiy sifat ko‘rsatkichi hamda uni saqlash 
chidamliligini belgilaydigan omillardan biri hisoblanadi. Dondagi ortiqcha 
suv nafas olish jarayonini tezlashtirib, uyumda mikroorganizmlar hamda 
ombor zararkunandalarining rivojlanishiga imkon yaratadi. Don quyi 
harorat ta‘sirida mumkin qadar o‘zining unishini yo‘qotadi va ekish uchun 
yaroqsiz bo‘lib qoladi. 
Donda ortiqcha (15,5-16 foizdan yuqori) namlik qayta ishlashda ham 
birikadi. Bunday don yomon yanchiladi, shuningdek bunda tegir-monning 
unumdorligi pasayadi. Donning saqlashga chidamliligi, uni standart 
talablariga javob berishini belgilaydigan don namligining 4 holati ma‘lum: 
quruq, yarim quruq, nam va ho‘l. 
Bug‘doy, javdar, arpa, grechixa va sholi quyidagi ko‘rsatkichlar bilan 
ta‘riflanadi: quruq – namlik 14 foizgacha, o‘rtacha quruq – 14-15,5 
foizgacha, nam – 15,5 foizdan 17 foizgacha va ho‘l – 17 foiz-dan ortiq. 
Don namligini aniqlash usullarini ikki guruhga bo‘lish mumkin: to‘g‘ri va 
boshqa yo‘l bilan. Birinchi guruhga maxsus uskunalarda oldindan suv 
siqib chiqarilgandan keyin uni hajmi-ni o‘lchash yo‘li bilan dondagi suv 
miqdori aniqlanadi. Shuningdek don namligini aniqlaydigan boshqacha 
tartibdagi quyidagi usul-lar keng tarqalgan: 
1. Butun yoki maydalangan don (quruq qoldig‘i bo‘yicha) namunalarni 

---

118 
quritish bilan suv miqdorini aniqlash. 
2. Donning elektr o‘tkazuvchanligin va dielektrik o‘tkirligiga qarab 
namligini aniqlash. 
Quritish usulida namlikni aniqlash uchun don namunalarini quritishda 
quritgich javonlarining turli sistemalari (SESh-1, SESh- 2, SESh-3 va 
boshqa) qo‘llaniladi. Elektr o‘tkazuvchanligiga qarab namlikni hozirgi 
davrda keng qo‘llanilayotgan elektr nam o‘lchagichlarida amalga 
oshirilmoqda.