B. M. Azizov, I. A. Israilov, J. B. Xudoyqulov

S = 2 /3 a v 
Bu erda S – barg sathi 
a- bargning eni 
v-bargning uzunligi 
Bu usulning kulayligi unda barglarni usushning xojati yo‗q, bevosita 
dalada barglarga shikast etkazmasdan olib borish mumkin. 
-Barglarni tasvirga olib barg satxini aniqlash 
Toza oq qog‗oz olinadi , katakchali bo‗lsa yunada yaxshi. Qog‗ozni 
yuzasi 100 sm
2
xisobda qirqib olinadi va torozida tortiladi. So‗ngra 
o‗simlikdan barglar karkib olinib oq qog‗ozga ko‗yiladi va extiyotkorlik 
bilan uni tasviri chizib olinadi. So‗ngra barg konturi bo‗yicha qirqib 
olinadi va tortiladi. YUzasi ma‘lum bo‗lgan (S=100 sm2) qog‗ozning
vaznini (R) bilgan xolda va yuzasi ma‘lum bo‗lmagan yuzaning
massasi ma‘lum bo‗lganda (R
1
) yuza (S 
1
)kuyidagi formula yordamida 
xisoblanadi : 
S = P
S
1
P
1 
S
1
= P
1
S
P 
Masalan , 100 sm
2 
qog‗ozning vazni 750 mg, Bargning rasmi chizilgan 
qog‗ozning vazni 650 mg bo‗lsa , barg yuzasi kuyidagi proporsiya orqali 
aniqlanadi :
100 sm
2 
- 750 mg x = _100x650__ = 86.6 sm
2
x - 650 mg 750
 

---

94 
 
-Barg satxini nur sezuvchi fotoqog‘ozda aniqlash 
Bargni qog‗oz ustiga ko‗yib , ustiga shisha bostiriladi. So‗ngra quyosh 
yoki kuchli elektr lampa nuri tagiga ko‗yiladi. Ma‘lum vaqt ichida 
bargning rasmi qog‗ozga o‗tib iz qoldiradi.Qog‗ozga tushgan rasm qaychi 
yordamida ehtiyot qilib qirqib olinadi. Sifati bir hil bo‗lgan shu hildagi 100 
sm 
2 
olib , har ikkala qog‗oz elektron torozida tortiladi va yuqoridagi 
proporsion formula yordamida barg satxi aniqlanadi.
-
Barg satxini Avakiyan usulida aniqlash 
Barg satxini aniqlashning eng sodda usullaridan biri A.G.Avakiyan 
usulida aniqlash xisoblanadi. 
A.G.Avakiyan barg satxini aniqlash uchun barg ustiga maxsus rang 
beruvchi parashoklar purkash orqali uning rasmini tushirib , so‗ngra qirqib 
olishni va yuqoridagidek tenglama orqali barg satxini aniqlashni taklif 
etadi.. 
-Barg satxini nusxometr usulida aniqlash 
G‗o‗za barg satxini F.A.Muminov va A.N.Abdullaevlar taklif etgan 
nusxametr usuli xind olimi Tnirunf Lscary N.C va Mauerning ―etalon 
usuli‖ deb ataluvchi usulga o‗xshaydi. 
O‗simlikdagi har xil yaproqdan shakli bir xil bo‗lgan bir guruxini 
ajratish va ularni shakl jixatdan bir guruxga kiritish mumkin. Andijon -35 
g‗o‗za navining barglari asosan besh, uch va kamdan kam hollarda (yosh 
vaqtida) bir qirrali bo‗ladi. Barglar shakli, yirik-maydaligi bilan bir biridan 
farq qiladi. Bunda g‗o‗za barglarining satxini aniqlash maqsadida pishiq 
qog‗ozdan bargga o‗xshash aloxida andozalar , ya‘ni nusxalar 
tayyorlanadi.Nusxaning vazni planimetr bilan aniqlangan har bir 
nusxametr va etalonlar bir-biridan kattaligi bilan farq qiladi. Nusxametrlar 
shisha tagiga ko‗yiladi.So‗ngra yulib olingan bir tup g‗o‗zaning bargi 
shakli va yirik maydaligi bo‗yicha nusxametrga solishtirib o‗lchanadi. 
Keyin har qaysi guruxdagi barglar soni sanalib, satxga ko‗paytiriladi. Har 
bir bargning barg satxi yuzasining yig‗indisini olib, har bir tup g‗o‗zaning 
jami barglarining satxi aniqlanadi. 
Bir gektar maydondagi g‗o‗za barglarining umumiy barg satxini 
aniqlash uchun 15 tup o‗simliklarning o‗rtacha barg yuzasi aniqlanadi. 
Barg yuzasining o‗rtacha ko‗rsatkichi g‗o‗za tuplarining qalinligiga 
ko‗paytiriladi. Masalan bir tup g‗o‗za bargining o‗rtacha satxi 620 sm 
2
, 
bir gektar maydondagi o‗simlik soni 100000 tup g‗o‗za bo‗lsa , bir gektar 

---

95 
maydondagi umumiy barg satxi 62000000 sm
2
ga (62 ming m
2
)teng 
bo‗ladi.