B. M. Azizov, I. A. Israilov, J. B. Xudoyqulov

F- Fisher taqsimlanish usuli. 
Agar odatdagi taqsimla-nishda 
to‗plamlardan ikkita mustaqil n
2
va n
1
xajmli tanlama olinsa va s
2
1
va
s
2
2
dispersiyasi v
1
1
1


n
va v
1
2
2


n
erkinlik darajasi bilan sanab chiqilsa 
dispersiyalar nisbatini aniqlash mumkin :
2
2
2
1
s
s
F

Dispersiyalar nisbati olinganda maxrajda katta dispersiya 
bo‗lishiga e‘tibor berilishi lozim, va shuning uchun F 
1

. 
F taqsimlanish faqat v
1
va v
2
erkinlik darajasi soniga bog‗liq (F 
taq-simlanish qonunini R.A.Fisher kashf qilgan ). 

---

232 
Ikkita taqqoslanayotgan tanlamalar tasodifiy , asosiy 

 
bilan birga 
umumiy to‗plamga bog‗liq bo‗lmaganda F ning aniq ahamiyati 
belgilangan chegaraga chiqmaydi va F o‗lchovi (F
хак
< F
наз
) . 
5% li va 1% li ahamiyatga ega bo‗lgan F nazariy ahamiyati ilovadagi 
2 va 3 jadvalda keltirilgan, u erda F
1

uchun faqat o‗ng kritik nuqtalar 
gabulirlashgan, qaysiki har doim katta dispersiyani kichigiga nisbatani 
topish qabul qilingan.
 
MIQDOR O‘ZGARUVCHANLIGIDA 
STATISTIK TAHLIL
Miqdor belgilarga miqdor jixatdan tavsiflanadigan o‗lchov belgilar, 
ya‘ni delyankadan olingan hosil, son, o‗simliklarning balantligi va vazni, 
don tarkibidagi oqsil va kleykovina , tola uzunligi, chigit tarkibidagi moy 
va h.k. Miqdor o‗zgaruvchanligining ikki turi farqlanadi :uzluksiz va 
uzlukli yoki diskret. Birinchi xodisada belgilar ahamiyati –xajm, uzunlik, 
massa va h.k singari o‗lchovlarda ifodalanadi. Ikkinchi xodisada 
kuzatuvlardagi birliklar orasidagi farq oralarida bo‗lmayligan va bo‗lishi 
mumkin bo‗lmagan butun sonlar . Masalan boshoqdagi donlar soni va h.k. 
Kuzatishning 20-30 birlik bo‗lagidan iborat bo‗lgan
kichik , 
katta 
xajmdagilari 
katta 
tanlamalar deb ataladi. 
Tanlangan to‗plam o‗rganilganidan keyin o‗zida bir qator o‗zgarib 
turuvchi ahamiyatli belgilarni ular qanday olingan bo‗lsa, yozib qolingan 
o‗sha ketma-ketlikda namoyon etadi. Statistik tav-sifi 9-jadvalda 
keltirilgan formulalar yordamida hisoblanadi. 
Jadvalda X kichik tanlamalardagi belgilarning xodisa-larini va
katta tanlamalardagi guruh o‗rtachalarini ifodalaydi. X
1
- dastlabki 
vaqtdagi ahamiyatga qaytadan qaytishi , A – dastlabki son,
n –
tanlama 
xajmi (miqdori),
 
f
– Styudent o‗lchovining nazariy ahamiyati. 
O‗rtacha arifmetik va kvadratlar yig‗indisini (dispersiya surati ) 
hisoblash uchun jadvalda bir qancha formulalar berilgan. Ularning 
barchasi diyarli bir xil natijalar beradi.
Boshlang‗ich ma‘lumotlarni hisoblashni shunday tashkil etish 
kerakki ortiqcha sonlarni tashlab yuborish va xatoliklarni tushurish 
imkoniyati bo‗lsin. Oxirgisi so‗ngra tiklanib boriladi. 
Tubdan o‗zgartirish (konlashtirish) bir sonning o‗zi A ning o‗zidan 
hisoblash orqali amalga oshirilishi mkmkin, dastlabki ma‘lumotlarni bir xil 
sonni 
K 
o‗ziga ko‗paytirish yoki bo‗linishi, shuningdek bir vaqtning o‗zida 
har ikkala amallarning birga ko‗llanishi mumkin. 

---

233 
Ma‘lumotlarni 
tubdan 
o‗zgartirish bilan bog‗liq ishlarda 
(kodlashtirish) quyidagilar nazarda tutiladi nisbiy o‗rtacha
A
ni ayirish 
yoki ko‗paytirish, ya‘ni hisob boshlanishining o‗zgarishi kvadratlar 
yig‗indisiga ta‘sir qilmaydi va tuzatish faqat o‗rtacha arifmetik 
ko‗rsatkichni hisoblashda amalga oshiriladi. Agar tubdan o‗zgartirish 
ko‗paytirish yoki bo‗lish orqali amalga oshirilsa o‗rtacha arifmetik va 
kvadratlar yig‗indisi bo‗yicha natijalar olish uchun skarriktirovka qilish 
kerak bo‗ladi: o‗rtacha – birinchi holatda bo‗linishi kerak, ikkinchi holatda 
–