B. M. Azizov, I. A. Israilov, J. B. Xudoyqulov

XII-bob.TAJRIBA KO‘RSATKICHLARINI TAQSIMLANISHI 
 VA UNING GRAFIK USULIDA IFODALANISHI
 
Taqsimlanish usullari va xususiyatlari. 
To‗plam kuzatish 
natijalarining chastotalari empirik va nazariy taqsimlanishiga ko‗ra 
farqlanadi. 
Empirik taqsimlanish
–tanlavmalarni o‗rganish davomida olingan 
o‗lchov natijalariga ko‗ra taqsimlanishiga aytiladi. Masalan , 
o‗simliklarning poya balantligi va vazniga ko‗ra taqsimlanishi, 
delyankalarni bo‗lakchalardagi hosil uchyotiga ko‗ra taqsimlanishi va h.k. 
Uning asosida ma‘lum matematik qonuniyatlar yotibdi , qaysiki asosiy 
to‗plamda , ya‘ni juda ko‗p sonli kuzatishlarlarda (n 


) ayrim nazariy 
taqsimlanishlar bilan tavsiflanadi.
Nazariy 
taqsimlanish
ayrim 
gipotezalarni 
tekshirish 
uchun 
ishlatiladigan statistik mezonlar asosida kuriladi . Ko‗shimcha tadqiqot 
ishlarida odatdagi taqsimlanishga yoki erkinlik darajasi cheklangan sondan 
iborat bo‗lgan muayyan ko‗yilgan (t ,F, x
2
ahamiyatli ,Puasson taqsimot 
usuli) vazifalarni aniqlashda odatdagidan kelib chiqadigan mahsus 
taqsimlanish usuliga tayanib ish yuritiladi. 
Odatdagi taqsimlanish .
Odatdagi , yoki goussovli taqsimlanish 
deb- muntazam tasodifiy X ni taqsimlanish ehtimoliga aytiladi, qaysiki 
bunda quyidagi funksiyaga tayanadi: 
Y=


2
1
e 
2
1

2
1
)
(



x
bu erda Y- egri ordinata , yoki ehtimollik

- asosiy o‗rtacha (matematik kutish) 

-asosiy to‗plamdagi standart og‗ish (n


) 

va e – konstanta (


3.14, e =2.72). 
Odatdagi egri taqsimlanishning holati va shakli to‗laligicha parametr 
bo‗yicha aniqlanadi: taqsimlanish markazida joylashgan asosiy o‗rtacha

- va o‗rtachaning atrofidagi ayrim kuzatishlarning variatsiyasini 
o‗lchaydigan standart og‗ish

. Odatdagi taqsimlanishda maksimum yoki

---

226 
markaz X = 

nuqtqsida yotadi, egri ko‗chish X
1
= 

-

va X
2
=

+

joylashadi. 

X 


egri chiziq 

ahamiyatiga etib boradi. Odatdagi egri 
shakl bo‗yicha taqsimlanish turlicha bo‗lishi mumkin. Egri ko‗rinish 
o‗rganilayotgan belgining variatsiyalanish darajasiga to‗liq mos keladi, u 
qanchalik katta bo‗lsa va shunga ko‗ra o‗rganilayotgan materialni ko‗proq 
o‗zgartirsa variatsion egrilik nishobligi shunchalik yuqori bo‗ladi , kichik 

ifodasida u ignasimon shaklni oladi. 
Tebranishlarni 

dan o‗ngga va chapga kuloch yozishi

ning 
o‗lchami va asosan uchta standart og‗ish orasida joylashadi. Egri chiziqni 
tashqariga davom etishi


3

odatda ko‗p sonli kuzatishlar kuzatishlar 
natijasidagina sezish mumskin va bu ordinata ifodalariga allaqachon 
e‘tibor berilmay ko‗yilgan. 
Odatdagi taqsimlanish uchun quyidagi qonuniyatlar harakterli : 
- barcha kuzatishlarning 68.26% (diyarli uchdan ikki qismi)



xududija joylashgan ,
- barcha tasodifiy kattaliklarning 95.46%


2

chenarasi ichida 
joylashadi, 
-shundan kelib 99.73 % diyarli barcha ifodalar 



3
intervalini 
qamrab oladi.