B. M. Azizov, I. A. Israilov, J. B. Xudoyqulov

Urug‘larning namligini aniqlash
Oziq-ovqat uchun ishlatiladigan donning xam, ekishga mo‗ljallangan 
urug‗ning xam namligini aniqlash ularni saqlashda katta ahamiyatga ega . 
Donning namligi urug‗lik sifatlarining muxim ko‗rsatkichidir. Urug‗ning 
namligi quritgich shkafda doimiy haroratda yoki nam o‗lchagichlarda 
aniqlanadi. 
Urug‗larning quritish yo‗li bilan namligini aniqlash. 
Ogzi berkitilib, so‗rg‗ichlangan idishda keltirilgan o‗rtacha urug‗ 
namunasi ochilib boshqa idishga solinadi. Urug‗larni boshqa idishga 
bo‗shatayotganda boshida , o‗rtasida va oxirida yirik urug‗li ekinlar (donli 
va don-dukkakli ekinlar) uchun 50 g, mayda urug‗li ekinlar 
(zigir,beda,sebarga va boshqalar ) uchun 20 g miqdorida namuna olinadi
SHundan keyin yirik urug‗lar qo‗lda yoki elektr tegirmonida maydalanib, 
mayda urug‗lar maydalanmasdan quritiladi.
Maydalangan urug‗ namunasining turli joyidan qoshiqcha bilan kichik 
namuna olib, avvaldan tortib tayyorlab qo‗yilgan byuksga 5 g. tortib 
solinadi. Har qaysi namunadan 5 g. dan qilib ikki marta tortib olish kerak 
Torozida tortilib , ichiga urug‗ solingan byukslarning qopqogi xam joyida 

---

166 
turadi . Urug‗lar quyidagi harorat va muddatlarda quritiladi. Don va don-
dukkakli ekinlari urug‗i 130
0
.da 40 min, mayda urug‗li o‗tlar urug‗i 130
0
da 60min. Moyli va texnik ekinlar urug‗i 100-105
0
da 5 soat quritgich 
shkafning harorati termoregulyator yordamida o‗z-o‗zidan boshqarilib 
turadi. 
YUqorida ko‗rsatilgan muddatlarda quritish tugallangandan keyin 
byukslar ichidagi urug‗ bilan birga shkafdan olinib darrov qopqogi 
yopiladi va kalsiy xloridli eksikatorga qo‗yiladi . Byukslar eksikatorda 
sovugandan keyin 0,01 g. gacha aniqlikda tortiladi.Birinchi marta tortish 
bilan ikkinchi marta tortish o‗rtasidagi farq yo‗qotilgan nam miqdorini 
ifodalaydi. Yo‗qotilgan namning tortib olingan dastlabki urug‗ ogirligiga 
nisbatan foizlarda ifodalangan miqdori urug‗ning namligi xisoblanadi.
Olingan ikkita paralel urug‗ namunasi ko‗rsatkichlar o‗rtasidagi farq 
0,4% dan oshmasligi kerak . Farq bundan ortiq bo‗lsa, ishni takrorlash 
zarur. 
Urug‗larning namligini elektr nam o‗lchagichda aniqlash 
Elektr o‗lchagich urug‗lar namligini tez aniqlashga mo‗ljallangan . 
Bu asbobning ishlash uslubi ruglarning elektr o‗tkazuvchanligi va boshqa 
elektr xossalari namligiga qarab har xil bo‗lishiga asoslangan
Urug‗larning namligi nechogliq yuqori bo‗lsa, elektr o‗tkazuvchanligi xam 
shuncha yuqori bo‗ladi, shunga qarab, ularning elektr o‗tkazuvchanligi qay 
darajadagi namlikka to‗gri kelishini belgilab olib shu asosda jadval 
tuziladi. Elektr nam o‗lchagich urug‗larning elektr o‗tkazuvchanligini 
o‗lchaydi, Ularning namligi esa jadvalga qarab aniqlanadi . Har qaysi 
rusumdagi o‗lchagichning har bir ekishga mo‗ljallangan aloxida jadvali 
bo‗ladi. Har qaysi rusumdagi o‗lchagichning har bir ekinga mo‗ljallangan 
aloxida jadvali bo‗ladi . Har qaysi rusumdagi o‗lchagichning tasviri ilova 
qilingan maxsus ko‗rsatmada beriladi.
 
Nazorat savollari 
1.
Urug‗ deb nimaga aytiladi? 
2.
Urug‗ning unuvchanligi kanday aniqlanadi? 
3.
Urug‗ning tozaligi kanday aniqlanadi? 
4.
Urug‗ning namligi kanday aniqlanadi? 
5.
Urug‗ning ekishga yaroqligi kanday aniqlanadi? 

---

167