B. M. Azizov, I. A. Israilov, J. B. Xudoyqulov

dala vegetatsion usuli
ham deyiladi. 
Dala vegitatsion kuzatish usuli keyingi vaqtda o‗simliklar 
seleksiyasida 
va 
agrometeorologiya 
sohasida 
faktorlarni 
aniq 
modellashtirish maqsadida keng qo‗llanilmoqda. Lezimetr qurilmalarida 
muhit, qumlik, mayda toshlik yoki suvli bo‗lishi mumkin. Tajribaning 
maqsadga shu muhitlarda o‗stirib o‗rganilayotgan faktor bilan o‗simlik 
hosildorligi o‗rtasida bog‗liqlik aniqlanadi. 
M.A. Belousov o‗z shog‗irdalari bilan lezimetrni suvli muhitda 
(gidroponik) g‗o‗zaga ozuqa moddalarining ta‘sirini o‗rgangan. Bunda 
talab qilinadigan moddalar suvda eritilib berib borilgan va qolgan muhitlar 
ham nazorat qilib turilgan. Olingan hosilni gektardagi hosildorlikka 
aylantirib hisoblaganda har gektar maydonda 103.2 setnerdan hosil olishga 

---

30 
erishildi. Xuddi shunday maqsaddagi tajriba Tojikiston dehqonchilik ilmiy 
tadqiqot institutida Domlajonov va Jumanqulovlar tomonidan ham olib 
borilgan va har gektar maydondan 83.7 sentnerdan paxta hosili olingan. 
Labaratoriya, vegetatsion va lezimatrik tajribalaridan olingan 
ma‘lumotlarning qanchalik bebaholigidan qat‘iy nazar, olingan xulosa va 
takliflarni ishlab chiqishga tavsiya qilinishi uchun, albatta dala sharoitida 
kuzatilib, keyingina xulosa qilinib ishlab chiqishga tavsiya qilinsa, 
maqsadga muvofiq bo‗ladi. 
Dala tajriba kuzatish usuli ilmiy agronomiya va ishlab chiqarish bilan 
uzviy bog‗laydi. Dala tajribasidan olingan aniq ma‘lumotlar ishlab 
chiqiladi va yangi navlar, ularning aniq sharoitidagi agrotexnik tadbirlari 
mineral va organik o‗g‗itlarning me‘yori konkret sharoit uchun 
xo‗jaliklarga tavsiya qilinadi. 
Dala tajribasidan olingan ma‘lumotlarning aniqlashtirish va tasdiqlash 
maqsadida tajriba maydonning tuprog‗i va o‗simliklardan namunalar 
olinib, labaratoriya sharoitida tahlil qilinadi. Tuproqning agrofizik va 
agrokimyoviy tahlili o‗simliklar tarkibini kimyoviy va hosilning 
texnologik sifat ko‗rsatkichlarining tahlillari birgalikda dala tajribasidan 
olingan ma‘lumotlarni aniqlashtiradi va to‗ldiradi. Bu ishlarni bajarish 
uchun maxsus uslublar mavjud bo‗lib, unda ularning bajarilishi bosqichlari 
ko‗rsatib o‗tilgan bo‗ladi. 
Zamonaviy ilmiy agronomiyaning asoslari bo‗lib, tekshirish 
ishlarining statistik rejalashtirishining hamda olingan ma‘lumotlardan 
yanada to‗laroq ma‘lumot olish uchun ilmiy tekshirish ishlarini matematik 
modelini ishlab chiqish va elektoron hisoblash mashinalaridan keng 
foydalanish zarur. Bundan olingan hosildorlik ma‘lumotlarining o‗rtacha 
va yo‗l qo‗yilgan xatoliklari aniq va ravshan bo‗ladi. 
Tajribalarning ko‗rsatishicha, nazorat qilib bo‗lmaydigan sharoitlarda 
mavjud bo‗lmaydigan sharoitlarda, mavjud bo‗lgan joylarda, dala 
tajribalarini tartibga solish hisobiga yo‗l qo‗yilgan xatoliklar miqdori 
anchaga kamayadi.