Б и р и н ч и булим

Termoelektr termometr erkin uchlari haroratining o‘zgarishini kompensatsiyalash usullari termojuft sovuq ulanmalari harorati o‘zgarmas bo‘lgandagina to‘g‘ri o‘lchash mumkin. Ammo bu haroratlar o‘zgarmas bo‘lib qola olmaydi. Shuning uchun, termometrning sovuq ulanmasini o‘lchash ob’yektidan nariroqqa haroratning o‘zgarmas zonasiga olish lozim. Shu maqsadda maxsus kompensatsion (uzaytiruvchi) simlardan foydalaniladi.

Yuqorida aytilganidek, termojuft bilan haroratni o‘lchashda termojuftning erkin uchlaridagi haroratning o‘zgarishiga qarab tuzatish kiritiladi. Sanoatda avtomatik ravishda tuzatish kiritish uchun ko‘prik sxemalar qo‘llaniladi (2.7-rasm).

Ko‘prik termojuftga ketma-ket ulanadi. Uning R,₁ R₂, R₃ qarshiliklari manganindan, R₄ esa misdan ishlanadi. Rq qo‘shimcha qarshilik ko‘prikka berilgan kuchlanishni yetarli darajada ta’minlab berish uchun xizmat qiladi. Energiya o‘zgarmas tok manbaidan olinganda uning o‘zgarishiga qarab, ko‘prikni turlicha darajalangan termojuftlar bilan ishlashga rostlash mumkin.


2.7 – rasm. Termojuft erkin uchlarining haroratini avtomatik kompensatsiyalash sxemasi
Termojuft kompensatsion ko‘prikkacha termoelektrod simlar bilan ulanadi, ko‘prikdan o‘lchash asbobigacha esa mis simlar ulanadi.

Termojuft 2 erkin uchlarining darajalanish haroratida ko‘prik 1 muvozanat holatda bo‘lib, ko‘prikning ab uchlaridagi potensiallar ayirmasi nolga teng bo‘ladi. Erkin uchlarining harorati o‘zgarishi bilan birga R4 qarshilikning qiymati ham o‘zgaradi, natijada ko‘prik muvozanati buziladi va uning ab uchlaridagi potensiallar ayirmasi o‘zga-radi. Bu ayirmaning qiymati erkin uchlaridagi haroratning o‘zgarishi sababli paydo bo‘lgan TEYUK ning teskari ishorali qiymatiga teng bo‘ladi.