B. Аbidov, О. G‘. Аzimov, U. А. Ziyamuhamedova neft-gaz sintezi аsоslаri

1.1.2. Suyuq parafin uglevodorodlarni spirtlarga oksidlash
Suyuq parafin uglevodorodlarni oksidlash sintetik yuvish vosita-
lari  ishlab  chiqarishda  zarur  xomashyo  bo‘lgan  C
10
–C
20
 oliy  yog‘li
spirtlar olish uchun yo‘naltirilgan.
Yaqin-yaqingacha spirtlar yog‘lardan, ya’ni oziq-ovqat xomash-
yosidan yuqori yog‘ kislotalarni yoki ularni efirlarini gidrirlab olinar
edi.
Rossiya  Federatsiyasi  neftkimyo  sintezi  institutida  rus  olimi  
А.N. Bashkirov tomonidan parafinlarni suyuq fazada yo‘naltirilgan
oksidlashni  yangi  usuli  ishlab  chiqilgan.  Ushbu  usul  bo‘yicha  oliy
spirtlar olinib, birinchi bor Rossiyada 1957–1958-yillarda sanoatga
tatbiq qilingan. Хomashyo sifatida dizel fraksiya (200–350ºC)-sidan
ajratib  olingan  yoki  uglerod  atomlari  soni  C
10
–C
20
 bo‘lgan  Fisher–
Tropsh sintezi orqali olingan parafin uglevodorodlar ishlatiladi. Bun-
day  parafin  uglevodorodlarni  t
qay
=275–320  ºC  va  t
erish
=24  26ºC  ga
tengdir.

---

64
Оksidlash  jarayonini  sekinlashtirishi  bois  xomashyoda  aromatik
uglevodorodlar 0,5% dan ortmasligi lozim.
Parafin uglevodorodlarni oksidlash jarayoni 3–4% kislorod saq-
lovchi  azot–kislorod  aralashmasi  bilan  ilk  xomashyo  4–5%  borat
kislota  (uglevodorodlar  og‘irligiga  nisbatan  olganda)  ishtirokida
165–170ºC haroratda 2–3 soat muddatda olib boriladi.
Оksidlash  reaksiyasi  quyidagi  sxema  orqali  namoyish  etilishi
mumkin:
1. Parafin uglevodorodlarni gidroperoksidgacha oksidlash:
 
2.  Parafin  uglevodorod  ilk  molekulasi  bilan  gidroperoksidning
o‘zaro ta’siri natijasida 2 molekula spirt hosil bo‘ladi.
3. Borat kislotasi hosil bo‘lgan spirtlarni keyingi chuqurroq ok-
sidlashdan (aldegidlar, ketonlar, kislotalargacha) borat efirlari hosil
qilish evaziga muhofaza qiladi:
3RCh
2
–CH(ОN)–CH
3
+h
3
vO
3
→ (RCH
2
–Ch(Cn
3
)–O)
3
v+3n
2
О