B. Аbidov, О. G‘. Аzimov, U. А. Ziyamuhamedova neft-gaz sintezi аsоslаri

1.3.5. Fenol olishning boshqa usullari
Fenol olishning boshqa usullari ham mavjud:
1. Sulfonat usuli – benzolni sulfurlashga va hosil bo‘lgan benzol-
sulfokislotani ishqor bilan eritish orqali fenol hosil qilish bilan;
2. Хlor usuli – benzolni xlorlash bilan;
3. Оksidlab xlorlash usuli (Rashig usuli) – benzol, vodorod xlorid
va havoning o‘zaro ta’siri va hosil bo‘lgan xlorbenzolni gidrolizi bi-
lan.
Birinchi  usul  sulfat  kislotani  ko‘proq  sarfi  bilan,  ikkinchisi  esa
xlorniki bilan bog‘liq. Ushbu nuqtayi nazardan Rashig usuli mukam-
malroqdir,  chunki  vodorod  xloridning  asosiy  massasi  regeneratsi-
yalanadi. Biroq oxirgi usul ko‘p issiqlik sarfi va apparaturani kuchli
korroziyasi bilan bog‘liq.
Ko‘mirni kokslashda 1 t ko‘mirdan 0,3–0,6 kg fenol olinadi. Fe-
nol  olishning  hamma  sanoat  usullari  ichida  kumol  usuli  iqtisodiy
jihatdan eng afzal usuldir. Аgar kumol usuli bo‘yicha olingan fenol
tannarxini 100% deb olinsa, sulfonatdagisi 103% ni, xlor usullarida-
gisi esa 126–128% ni tashkil qiladi.
Fenol yangi usul bo‘lmish toluoldan benzol kislota va fenilbenzo-
atlar orqali olinishi ham mumkin.

---

85
Naften uglevodorodlardan siklogeksanni oksidlab fenol olish ham
ishlab chiqilgan (1963-y.).
Fenolformaldegid  smolalar,  kaprolaktam,  alkilfenollar  sintetik
yuvish  vositalari  va  polimer  materiallar  hamda  neft  distillatlariga
prisadkalar olishda ishlatilib, ushbu mahsulotlarni ishlab chiqarishda
fenoldan keng foydalaniladi.