B abdullayeva, M. Usmonbayeva, O’. Asqarova, F. Ehsonova, S. Hakimov

  
Sinf-dars  tizimi
  –  bir  yoki  bir-biriga  yaqin  yosh  guruhlari  (sinflar)dan  iborat 
o’quvchilar  jamoasi,  jamoaviy  tuzilma  tarkibining  belgilangan  davr  oralig’i  (o’quv 
yili  davomi)da  deyarli  to’liq  saqlab  qolinishi,  ta’lim  jarayonida  bir  xil  hajm  va 
mazmundagi  o’quv  materialining  o’zlashtirilishi,  o’qitishning  asosiy  shakli  sifatida 
darsning e’tirof etilishini ifodalovchi tizim.  
Sinf-dars  tizimi  XVII  asrda  mashhur  chex  pedagogi  Ya.A.Komenskiy 
tomonidan  asoslangan.  Pedagogning  “Buyuk  didaktika”  asarida  mazkur  tizimning 
asoslari  bayon  etilgan.  Asarda  o’quv  yili,
 
o’quv  kuni,  dars,  mashg’ulotlar  orasidagi 
tanaffus, o’quv ta’tillari
 
kabi tushunchalar ham asoslangan. Sinf-dars tizimi quyidagi 
xususiyatlarga ega: bir xil yosh, taxminan bir xil tayyorgarlik darajasiga ega bo’lgan 
o’quvchilardan  tarkib  topadi  va  bu  tarkib  ta’limning  umumiy  davrida  barqaror 
saqlanib qoladi; o’quv faoliyati yagona yillik reja, dasturga ko’ra turg’un dars jadvali 
bo’yicha  tashkil  etiladi;  o’quvchilar  maktabga  yilning  bir  vaqtida  va  belgilangan 
soatda  keladi;  o’quv  mashg’ulotining  asosiy  birligi  dars  hisoblanadi;  dars  odatda 
muayyan  fanlar  bo’yicha  tashkil  etiladi;  o’quvchilar  sinfda  bitta  material  ustida 
ishlaydi;  o’qituvchi  o’quvchilar  faoliyatiga  rahbarlik  qiladi;  o’qituvchi  o’z  fani 
bo’yicha har bir o’quvchining bilim, ko’nikma, malakalarini baholaydi va yil oxirida 
o’quvchini keyingi sinfga o’tishi haqida qaror qabul qiladi. 
Sinf-dars tizimi quyidagi afzalliklarga ega: yaxlit pedagogik jarayonning tartibli 
kechishini  ta’minlovchi  tashkiliy  tizimning  shakllanishi;  jarayonlarning  oson 
boshqarilishi;  mavzuning  jamoa  bo’lib  muhokama  qilinishi;  birgalikda  izlash 
jarayonida  o’quvchilar  o’rtasida  o’zaro  munosabatning  shakllanishi;  o’qituvchi 
tomonidan  o’quvchilar  tarbiyasiga  hissiy  ta’sir  ko’rsatilishi;  o’quv  faoliyatiga 
musobaqalashish  elementlarini  kiritish  imkoniyatining  mavjudligi;  bilimsizlikdan 
bilimlarni o’zlashtirish sari harakatlarning muntazam va ketma-ket tashkil etilishi. 
Sinf-dars tizimini qo’llashda quyidagi kamchiliklar ko’zga tashlanadi: tizimning 
asosan  bilimlarni 
o’rtacha  darajada  o’zlashtiruvchi    o’quvchilar  uchun 
mo’ljallanganligi; bo’sh o’zlashtiruvchi o’quvchilar uchun qiyinchiliklarning yuzaga 
kelishi,  buning  natijasida  kuchli  o’zlashtiruvchi  o’quvchilar  qobiliyatlari  rivojlanish 
sur’atining  ortga  surilishi;  o’qituvchi  uchun  o’qitish  mazmuni  va  o’qitish  sur’atlari 
hamda  metodlari  bo’yicha  individual    ishlarni  tashkil  etish,  o’quvchilarning 

---

 
177 
individual  xususiyatlarini  hisobga  olishda  qiyinchilikning  yuzaga  kelishi;  katta  va 
kichik yoshli o’quvchilar o’rtasidagi munosabatlarning qaror topmasligi.