122
Maktabgacha ta’lim davri
– yosh davrlarining muhim bosqichi bo’lib, u o’z
ichiga 3-7 (6) yoshgacha bo’lgan biologik davrni qamrab oladi. Bu yosh davri boshqa
yosh davrlaridan o’ziga xos jihatlariga ko’ra farqlanadi. Farqlar maktabgacha ta’lim
davrida bola shaxsi, xulq-atvorida ro’y beradigan o’zgarishlar bilan izohlanadi.
Mazkur davrda bolaning harakatchanligi, idroki va nutqi zo’r berib taraqqiy qiladi.
Unda tafakkur yuzaga keladi. Uning tafakkuri dastlab “predmetli (obrazli) tafakkur”
sanaladi, unga ko’ra bola o’zi idrok qilgan narsalar, shuningdek, atrofdagi narsalar
haqida fikrlay oladi. Mazkur yosh davridagi tafakkur bolaning predmetlarga bo’lgan
munosabatida ifodalanadi. Uning nutqi tafakkuri bilan uzluksiz holda o’sadi. Uch
yoshda kundalik turmushda ishlatiladigan so’zlarni, nutqning oddiy grammatik
shakllarini o’zlashtirib oladi. Bu davrda sezgilar, atrofdagilarga munosabat tuyg’ulari
ko’zga tashlana boshlaydi.
Maktabgacha ta’lim yoshidagi bolaning hissiyotga beriluvchanligi uning faolligi,
harakatchanligida ko’rinadi. Bu yoshda bola o’ynay boshlaydi, uning o’yinlari asosan
katta yoshdagi kishilar, o’zidan katta bolalarning harakatlariga taqlid qilishdan iborat
bo’ladi. Bola ikki yoshga to’lib, uch yoshga o’tganda undagi ixtiyorsiz faollikni asta-
sekin ixtiyoriy faollik egallay boshlaydi. Endilikda u kattalar tomonidan topshirilgan
oddiy yumushlarni bajara oladi. Shu bilan birga ixtiyoriy diqqat ham o’sa boshlaydi.
Aynan shu yoshda bolada “men”lik yuzaga keladi. U o’zini atrofdagi tengdoshlari
bilan solishtiradi, ulardan o’zini ajrata boshlaydi. Bunday harakatlarni “mening
o’zim”, “men istayman”, “men istamayman”, “men o’zim bajaraman” yoki “men
buni bajara olmayman” kabi so’zlar bilan ifodalaydi. Tevarak-atrofdagi narsalarga
muayyan ta’sir ko’rsatish bilan birga ularga nisbatan o’z munosabatini bildiradi. Bola
atrofdagilar bilan muloqot-munosabatda ularning xatti-harakatlarini, boshqalarga
yondashuvlarini “yaxshi” va “yomon” deya baholaydi.
Maktabgacha ta’lim yoshidagi bola faoliyatining asosiy turi o’yin sanaladi. U
o’yin orqali tevarak-atrofni, unda kechayotgan voqea-hodisalar mohiyatini bir qadar
bilib oladi. O’yinlar asosida maktabgacha ta’lim yoshi bolalarida ijodiy xayol, zehn,
fahm-farosat, topqirlik kabi sifatlar tarbiyalanadi. O’yin yordamida ularning
hissiyotlari shakllanadi: bu jarayonda bolalar o’zlarini tetik his qiladi, erishilayotgan
yutuq, muvaffaqiyatidan zavqlanadi. Jamoaviy o’yinlar orqali bolalarda o’rtoqlik va
do’stlik hislari tarkib topadi. Rolli, muayyan qoidalarga muvofiq o’ynaladigan
o’yinlar
bolalarda
kuzatuvchanlik
qobiliyatini
o’stiradi,
xotirasini
mustahkamlanishiga yordam beradi, intizomlilikni tarbiyalaydi.
Mazkur yosh davrida bola o’z kuchi va egallagan ko’nikmalariga
tayangan holda
rasm chizadi, turli narsalarning loyiha (konstruksiya)larini, turli materiallardan,
loydan, plastilindan buyumlar yasaydi. Olti-etti yoshga to’lganda bolada o’qishga
bo’lgan qiziqish, intilish yuzaga keladi. Maktab hayoti uning uchun qiziqarli, maroqli
tuyuladi, o’qishga boradigan birinchi kunni intiqlik bilan kutadi.
Do'stlaringiz bilan baham: