|
Oila an’analari (yoki oilaviy an’analar)
– oilaning tabiiy va ijtimoiy
ehtiyojlari asosida vujudga kelib, avloddan avlodga meros sifatida o’tish orqali oila
a’zolarining ma’naviy shakllanishiga ta’sir ko’rsatadigan ijtimoiy-madaniy hodisa
sanaladi.
Oila
– kishilarning nikoh yoki qon-qarindoshlik rishtalari, umumiy turmush
tarzi, axloqiy mas’uliyat, o’zaro yordamga asoslanadigan kichik guruhi.
Oilalarga ko’rsatiladigan metodik yordam
–
yosh avlodni tarbiyalashda
ta’lim muassasalari tomonidan oilalarga ko’rsatiladigan yordam. Bunday yordam
maslahat, suhbat yoki amaliy ishlar shakllari (m: psixologik treninglarni tashkil etish
ko’rinishi)da bo’lishi mumkin.
Oila tarbiyasi
– ota-onalar yoki mas’ul shaxslar tomonidan tashkil etilib,
bolalarni har tomonlama yetuk, sog’lom etib tarbiyalashga yo’naltirilgan pedagogik
jarayon; ijtimoiy tarbiyaning muhim ko’rinishi. Oila qadim-qadimdan o’sib
kelayotgan avlodga ajdodlar an’analarini uzatish, milliy tarbiya asoslarini
singdirishda tengsiz maskan bo’lib kelgan. Oilada qaror topgan sog’lom muhit, ota-
onalarning ma’naviy boy dunyoqarashi, hayotiy yondashuvlari, farzandlar tarbiyasiga
qo’yadigan talablari, intilishlari yosh avlodlar uchun namunadir. Shu jihatdan
olganda oilada ota-onalarning farzandlar tarbiyasiga alohida mas’uliyat bilan
yondasha, ularning ruhiy kechinmalarini his eta olishlari, uy-fikrlari, hayotiy
intilishlaridan xabardor bo’lishlari o’quvchilarni yot, buzg’unchi g’oyalar ta’siriga
berilishdan saqlaydi. Juda yoshlikdanoq oila sharoitida o’quvchilarning mehnatga
ijobiy munosabatlarini qaror toptirish ularni irodali bo’lishga, mustaqil fikr yuritishga
o’rgatadi. Shuningdek, o’quvchilarni mehnat faoliyati bilan band qilinishi esa ular
tomonidan turli sarguzashtlarni izlashdan, “o’zlarini juda qiyin, og’ir vaziyatlarda
sinab ko’rish”dek g’ayri tabiiy xatti-harakatlarni amalga oshirishdan qaytaradi.
Oilada bolalarning mehnat (shu jumladan, o’qish) faoliyati bilan dam olishlari
o’rtasida o’zaro mutanosiblikka erishish, ularning ko’ngilli dam olishlarini tashkil
etish ham ularda “zerikishlarni his etish”, hayotlarining bir xilda kechishidan
noroziliklarni bartaraf etadi. Dam olishning oila a’zolari bilan birgalikda, tabiat
bag’rida tashkil etilishi esa yanada samarali bo’lib, birinchidan, bolalarni tabiatga
yaqinlashtiradi, ularda estetik didni tarbiyalaydi (zero, estetik e’tiqodlarga ega
bo’lgan shaxs yomonlik qilishga qodir bo’lmaydi, o’zi uchun muqaddas bo’lgan
insoniy qadriyatlarni oyoq osti qilmaydi), ikkinchidan esa, ota-onalar va farzandlar
o’rtasidagi ruhiy yaqinlikni mustahkamlaydi.
Farzandlar bilan kinofilm, teatr yoki ommaviy tomoshalarni ko’rish, ularning
mazmuni, g’oyasi, yo’nalishi hamda natijalari to’g’risida bahs-munozaralarni
uyushtirish ularda hayotiy qarashlar va maqsadning shakllanishiga ijobiy ta’sir
ko’rsatadi. Bu o’rinda ko’proq bolalarning tomoshalardan olgan taassurotlarini
bildirishlariga erishish, ularda mustaqil fikrlash, muayyan vaziyatlarni tahlil qilish,
150
oqibatni ko’ra olish, asar yoki tomosha yechimlarini boshqa bir variantda topishga
undash pedagogik jihatdan to’g’ri bo’lib, ularning tasavvurlarini boyitadi. Natijada
ular nima yaxshi-yu, nima yomonligini, qanday harakatlar to’g’ri-yu, qanday
harakatlar noto’g’ri ekanligini tushunib boradilar.
Oila a’zolari o’rtasida psixologik-ruhiy yaqinlikning qaror topishiga erishish,
bolalarning quvonch va tashvishlaridan xabardor bo’lish, ularni hal etishga yordam
berish bolalarda oilaga bo’lgan mehr-muhabbatni mustahkamlaydi. Bola duch
kelayotgan qiyinchiliklarni hal etishda pand-nasihat qilish emas, aksincha, ularga o’z
xatolarini ko’ra olishga imkon berish to’g’ri bo’ladi. Bu o’rinda “Seningcha, bunday
qilish to’g’rimi?”, “Bir o’ylab ko’r-chi, bu m.i yechishda qanday yo’l tutish kerak?”,
“Menimcha, shunday, sen qanday fikrdasan?” tarzdagi savollar asosida ularni
o’ylashga, fikrlashga undash bolalarda o’z kuchlariga, salohiyatiga bo’lgan ishonchni
kuchaytiradi. Qolaversa, o’zlariga bildirilayotgan ishonch uchun ota-onalariga
bo’lgan hurmatlari yanada oshadi.
Oila davrasida bolalarga terrorizm, diniy-ekstremizm, millatchilik, ma’naviy
buzuqlikning ayanchli oqibatlari haqidagi ma’lumotlarni berib borish, ularga nisbatan
nafratni tarbiyalash g’oyaviy immunitetning shakllanishi uchun poydevor yaratadi.
Ular bilan “O’zbekiston” telekanali orqali namoyish etiluvchi “Ogoh bo’ling!”,
“Adashganlar”, “Inson va qonun” ruknida beriladigan ko’rsatuvlarni birgalikda
tomosha qilinishi, terrorizm, diniy ekstremizm ta’siriga tushib qolgan kishilar, shu
jumladan, yoshlarning taqdiri, ularning afsus-nadomatlaridan muayyan xulosalarni
chiqarish farzandlar tarbiyasiga ijobiy ta’sir ko’rsatadi.
Oila tarbiyasi muayyan yo’nalishlarda tashkil etiladi. Ular: 1) axloqiy
tarbiyaning maqsadi
bolalarda eng oliy axloqiy sifatlar ota-ona va oilaning boshqa
a’zolari, atrofdagilarga nisbatan mehr-muhabbat, kattalarga hurmat, kichiklarga
muruvvat, kamtarlik, to’g’riso’zlik, mehnatsevarlik, saxovat, insonparvarlik, adolat,
vijdon, or-nomus, g’urur, intizom, ijtimoiy burchni anglash va h.k.ni
shakllantirishdan iborat; 2) aqliy tarbiyani tashkil etishda bolaning qiziqish va
ehtiyojlarini inobatga olgan holda uni tasavvuri, idroki, xotirasi, diqqati, tafakkurini
takomillashtirishga yordam beradigan mashg’ulotlarga jalb etishga alohida e’tibor
qaratish zarur; 3) jinsiy tarbiya o’zida bolani jinsiy jihatdan chiniqtirish, ularni
tozalik, ozodalikka o’rgatish, o’z sog’ligi uchun g’amxo’rlik qilish, mas’uliyatli
bo’lishni ta’minlashga qaratilgan harakatlar mazmunini aks ettiradi; 4) ota-ona va
oilaning boshqa a’zolari tomonidan bolalarni oila xo’jaligini yuritishga jalb etish,
ishni rejali olib borish, vaqtdan unumli foydalanish, tejamkor bo’lish, uy-ro’zg’or
hamda shaxsiy buyumlarni asrash, o’zgalar mehnatining mahsuli bo’lgan ne’matlarni
asrab-avaylashga, yoshlikdan pul bilan muomala qilishga o’rgatish, oila mulkiga
nisbatan mas’uliyatli yondashishga ko’niktirib borish bolalar tomonidan iqtisodiy
tushunchalarni yoshlikdanoq o’rganilishi uchun sharoit yaratadi; 5) ekologik
tarbiyani tashkil etishda bolalarni tabiatni sevishga, nihollarni parvarishlashga, suvni
ifloslantirmaslikka, hovli va ko’chalarga axlat tashlamaslikka, uni maxsus qutiga
tashlashga, gulzorlarni payhon qilmaslikka o’rgatish, odatlantirish orqali ularda
ekologik ongni shakllantirishga alohida e’tibor qaratish zarur; 6) estetik tarbiya
bolalarda go’zallikni his qilish, undan zavqlanish, tabiat go’zalliklaridan bahra olish
asosida his-tuyg’u, idrok, tasavvur va qarashlarni yuzaga keltirish, ularni hayotni
151
sevishga o’rgatish kabi vazifalarni hal qiladi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
