B. A. Xakimov biologiya fanidan masalalar

p + q = 1 (yoki 100%). 
Panmiksiya yuz beradigan populatsiyalarda bu gametalarning uchrash ehtimolligini genotiplar 
nisbatiga qarab aniq hisoblash mumkin. 
Birinchi avlod fenotipi
Dominant
Dominant 
Birinchi avlod genotipi
Aa
x
Aa 
Fenotip: 
Dominant 
gomozigota 
Dominant 
geterozigota 
Retsessiv 
gomozigota 
Genotip: 
AA(p2 ) 
2Aa (2pq) 
aa(q2)
Xardi va Vaynberg bu ma‘lumotlar asosida quyidagi formulani ishlab chiqdi: 
AA + 2Aa + aa = 1 yoki p2 + 2pq + q2 = 1 
Bu formula yordamida populatsiyada uchrovchi har qanday belgini uchrash chastotasini xisoblab 
topish mumkin. 
Lekin bu formulani quyidagi vaziyatlardagina ishlatish mumkin bo‗ladi : 
1. Populatsiya tarkibidagi individlar soni ko‗p bo‗lib, unda panmiksiya (erkin chatishish) yuz 
bersa; 
2. Hamma genotiplar yashovchan deb hisoblansa, nasl bersa va tabiiy tanlanish yuz bermasa; 
3. Mutatsiyalar uchramasa, yoki juda kam uchrasa; 
4. Populatsiya genotipida o‗zgarish yuz bermasa. 
Tabiatda bunday populatsiya uchramasligini hisobga olib shuni aytish mumkinki, Xardi-Vaynberg 
qonuni ideal populatsiya uchun qo‗l keladi. Shunday bo‗lsada bu qonun tabiiy populatsiyalarda 
uchrovchi bir qancha genetik 
hodisalarni tahlili uchun ishlatiladi. Masalan, agar fenilketonuriya kasalligi yangi tug‗ilgan 
chaqaloqlarda 1:10000 
nisbatda uchrasa va autosom-retsessiv irsiylansa, dominat belgi bo‗yicha gomozigota va 
geterozigotalarning qanchaligini hisoblab topish mumkin. Fenilketonuriya bilan og‗rigan bolaning 
genotipi 
q2
(aa) = 0,0001. 
Bu yerdan 
q 
= 0,01. 
Yechish: p = 1-0,01 = 0,99. 
Geterozigota organizmlarni uchrash chastotasi 
2pq 
2 × 0,99 × 0,01 ≈ 0,02 yoki ≈ 2 % 
Endi dominant va retsessiv belgilar uchrash chastotasini hisoblab topamiz 
AA = p2 = 0,992 = 0,9801 ≈ 98 % 
Aa = q2 = 0,012 = 0,0001 ≈0,01 % . 
Masala: 
Ma‘lum belgi bo‗yicha geterozigotali organizmlar o‗zaro chatishtirildi. Agar ushbu 

---

152 
Xakimov Bahodir Absamatovich 91 971 61 42
populatsiyada shu belgi retsessiv allel(
aa
)ining uchrash chastotasi 75 % ga yoki ¾ ga teng bo‗lsa, 
bu chatishtirishdan hosil bo‗lgan avlod genotipik nisbat qanday bo‗ladi?
Ishlanishi: 
Oddiy monoduragay chatishtirish o‗tkazganimizda Aa x Aa chatishtirishdan 
olinadigan genotipik nisbat 1 : 2 : 1 bo‗lar edi. Bu yerda esa masala quyidagicha ishlanadi: