B. A. Xakimov biologiya fanidan masalalar

Gametalar
Qizil tik 
Qizil tik 
Qizil tik 
oq egilgan 
F
2
avlodda 4 ta duragay hosil bo'ladi.Ular fenotip jihatdan xuddi ota-ona fenotipiga o‗xshash, 
naslda yangi belgili o'simliklar yo‗q. Bu genlarning mustaqil holda taqsimlanmasligidan dalolat, 
ular bir-biridan ajralmagan holda nasldan-naslgao‗tgan. F, da qizil gulli, tik changchili o'simliklar 
3 ta, oq gulli va egilgan changchili o‗simliklar 1 tani tashkil etadi. Masalada 2400 ta o‗simlik 
olingan bo‗lsa, shunga ko‗ra topib olamiz, 2400/4=600 ya‘ni, har bir genotipli duragay 600 tadan 
ekan. Qizil gulli va tik changchili 0‗simliklar avlodda nechta ekanini topamiz. 600x3=1800 ta 
ekan. 1800 
8.20.Gollan drik irs iyl anish
 
Genlar faqat autosoma xromosomalarda emas, balki jinsiy xromosomalarda ham joylashganligi 
sizga ma‘lum. Jinsiy xromosomalarda, X yoki Y da joylashgan genlar ta‘sirida yuzaga chiqadigan 
belgilarga jins bilan birikkan holda irsiylanish deviladi. Jinsiy X - xromosomada joylashgan 
genlarga doir -da ko‗p masalalar beriladi. Ammo jinsiy Y-xromosomalarda joylashgan genlarning 
irsiylanishi to‗g‗risida ham masalalar uchrab turadi. Jinsiy Y-xromosomada joylashgan genlarning 
irsiylanishi 
goll andri k irsiylanish
deyiladi. 
Eslatma: Autosomalarda joylashgan genlar ota-onadan qizlarga ham, o‗g‗il bolalarga ham 
o‗tadi. X -xromosomada joylashgan genlar onadan o‗g‗il bolalarga ham qiz bolalarga ham o‗tadi 
, otadan esa faqat qiz bolalarga beriladi. Y- xromosomada joylashgan genlar faqat otadan o‗g‗il 
bolalarga o'tadi. Y -xromosoma orqali irsiylanadigan ko‗p uchraydigan belgilarga quyidagilarni 
kiritish mumkin: 
1.gipertrixoz - quloq suprasining chekka qismlarida tuklar o'sib chiqishi bilan xarakterlanadi, 
faqat erkaklarda kuzatilib, kasallikbelgilari 17 yoshdan keyin namoyon bo‗ladi; 
2.sindaktiliya – erkaklar oyog‗ining panjalari orasida parda bo‗lishi
3.tepakallik. 
Mas ala: 
Miopiya, ya‘ni yaqindan ko‗rish kasalligi dominant belgi bo‗lib, autosoma 
xromosomada joylashgan, uning retsessiv alleli esa normal ko‗rishni ta‘minlaydi. Gemofiliya 
kasalligi jinsiy X-xromosomada, tepakallik geni esa Y- xromosomada joylashgan, ular retsessiv 
holda irsiylanadi. Barcha belgilari bo‗yicha geterozigotali ayol, normal ko‗ruvchi, gemofilik va 

---

146 
Xakimov Bahodir Absamatovich 91 971 61 42
tepakal erkakka turmushga chiqdi. Tug‗ilajak farzandlarning necha foizi ota genotipiga (a), necha 
foizi ona genotipiga (b) o‗xshaydi hamda genotip (c) va fenotip (d) bo'yicha qanday nisbatda 
ajralish namoyon bodadi? 
1)6,25%; 2)12,5%; 3)25%; 4) 1:1:1:1:1:1:1:1; 5) 1:2:2:4:1:2:1:2:1; 6) 1:2:1:2:1:1 
A)a-2; b-2; c-4; d-4 B)a-l;b-2; c-5;d-6 C)a-2;b-l; c-4; d-4 D)a-3; b-1; c-6; d-5 
Ishlanishi : 
masala shartiga ko‗ra, berilgan belgilarning genotipini yozib olamiz. Miopiya - 
AA yoki Aa, normal ko'rish - aa; gemofiliya emas - X
H
X
H
yoki X
H
X
h
(ayollarda) va X
H
Y 
(erkaklarda), gemofiliya - X
h
X
h
va X
h
Y; tepakallik faqat Y xromosomada joylashgan - XY
d
kabilar bilan belgilanadi. Barcha genlari bo‗yicha geterozigota ayol genotipi Aa X
H
X
h
bodadi. 
Normal ko‗ruvchi, gemofilik va tepakal erkakning genotipi esa aa X
h
Y
d
bodadi. Ularni o‗zaro 
chatishtiramiz. Bu genotiplardan gametalar olib, ularni Pennet katakchasiga joylashtiramiz.