B. A. Xakimov biologiya fanidan masalalar

8.30.Xromosoma mutatsiyalari 
Xromosoma mutatsiyalari – xromosomalarning tuzilishini o‗zgarishi natijasida kelib chiqadi. 
Ular xromosoma aberratsiyalari deb ham ataladi. Bu mutatsiyalarda xromosomalarda genlar soni 
va lokalizatsiyasi (joylashishi) o‗zgaradi. Ular xromosoma ichi va xromosomalararo 
mutatsiyalargabo‗linadi

---

159 
Xakimov Bahodir Absamatovich 91 971 61 42
 

---

160 
Xakimov Bahodir Absamatovich 91 971 61 42
8.31.Genom mutatsiyalari 
Genom mutatsiyalari – xromosomalar sonining o‗zgarishiga bog‗liq o‗zgarishlaridir. Ular ikki 
xil bo‗ladi
I. Genomning butunligicha kamayishi (gaploidiya) yoki ko‗payishi (poliploidiya) 
II. Ayrim xromosomalar soni o‗zgarishlari (aneuploidiya yoki geteroploidiya).
Poliploidiya 
o‗simliklarda ko‗p uchraydi, ularning hosildorligini oshiruvchi omillardan biri hisoblanadi, 
seleksiyada bu hodisadan keng foydalaniladi. Hayvonlarda poliploidiya deyarli uchramaydi, 
chunki ularning yashovchanligi susayadi, bunday organizmlar steril bo‗ladi. Lekin hayvonlarda 
ayrim somatik hujayralarda (jigar, mushak, suyak –tog‗ay hujayralari) poliploidiya kuzatilishi 
mumkin.Poliploidiya mexanizmlari: 
1. Meyozda gametogenezda xromosomalar ajralishi buzilishi.
2.
Somatik hujayralarda mitoz tugallanmay qolishi natijasida ko‗p xromosomali ko‗p DNK 
saqlovchi (politeniya, poliploidiya) va ko‗p yadroli hujayralar hosil bo‗lishi. 
3. Poliploidiyani mitozni to‗xtatuvchi moddalar (kolxitsin) ta‘sirida sun‘iy hosil qilish mumkin. 

---

161 
Xakimov Bahodir Absamatovich 91 971 61 42
II. Genom mutatsiyalarining ikkinchi xili aneuploidiya yoki geteroploidiyadir. Bunda 
xromosomalar to‗plamida qandaydir xromosomaning kamayishi yoki ortishi kuzatiladi. Agar 
gomolog xromosomalardan bittasi kamaysa monosomiya (2n – 1), bitta gomologxromosoma ortiq 
bo‗lsa – trisomiya (2n + 1), gomolog xromosomalar soni ikkidan ko‗proq ortsa – polisomiya (2n + 
n) deyiladi. 
Aneuploidiyalar autosomalarda ham va geterosomalarda ham kuzatilishi mumkin. 
Aneuploidiyalar meyozda ayrim xromosomalar ajralishini buzilishi natijasida kelib chiqadi. 
Xromosomalar ajralishi buzilishlari somatik hujayralarda mitozda ham kuzatilishi mumkin. 
Buning natijasida mozaik (xromosomalar soni har xil) hujayralar hosil bo‗ladi