B. A. Xakimov biologiya fanidan masalalar

 
8.5.Chala dominantlik 
Hayvon va o‗simliklar ustida olib borilgan tajribalarda birinchi bo‗g‗in duragaylarida chala 
dominantlik hodisasi aniqlandi. Bunday hodisa Mendel tajribalarida ham kuzatildi. Ya‘ni birinchi 
bo‗g‗in duragaylarida ota yoki onaning belgilari to‗liq ko‗rinmaydi. Faqatgina ota yoki onaga 
ozgina o‗xshaydi. Misol: oq va sariq gulli nomozshomgul chatishtirilib pushti gulli duragay 
olinadi. Bunda ikkinchi bo‗g‗in duragayning fenotip bo‗yicha ajralishi (3:1) genotip bo‗yicha 
(1:2:1) ajralishga mos kelmaydi. Chunki geterozigota (Aa) gomozigotadan (AA) tashqi ko‗rinishi 
bilan farq qilmaydi. Chala dominantlikda 2-bo‗g‗inida duragaylarning belgilar bo‗yicha fenotip va 
genotip ajralishi bir xil bo‗ladi. Ya‘ni dominant gomozigota (AA) geterozigota (Aa) dan farq 
qiladi. Nisbat quyidagicha bo‗ladi: 1 (AA) sariq: 2 (Aa) pushti: 1 (aa) oq gulli, shartli ravishda 
sariq - dominant, oq esa - retsissiv deb olinadi. Chala dominantlikni to‗la dominantlikdan ajratish 
uchun harflar ustiga chiziq qo‗yiladi. Masalan: (Āa). 

---

126 
Xakimov Bahodir Absamatovich 91 971 61 42
 
8.6.Diduragay chatishtirish. 
Bir-biridan 2 juft alternativ belgilari bilan farq qiladigan organizmlarni chatishtirish 
diduragay chatishtirish 
deyiladi. Mendel o‗z tajribalarida 3-qonuniyatni ham ochib, har xil 
juft belgilarning bir-biridan mustaqil ravishda nasldan-naslga berilish qonuni deb atadi. Buni 
quyidagi tajribada tekshirdi, ya‘ni sariq - sillik va yashil - burushgan gomozigota no‗xatlarni 
oldi. Birinchi bo‗g‗in sariq silliq bo‗ldi. Sabab sariq rang - yashildan, silliq - burushgandan 
ustun keldi. Bu yerda sariq rangning dominanti - A, silliqligining dominanti - B yashil 
rangning retsissivi – a, burushganlikning retsissivi - v bo‗lsa, ona o‗simlik genotipi AAВВ, 
otaniki esa aavv bo‗lib, bular AВ, av gametalar hosil qiladi. Birinchi bo‗g‗inda genotip 
AaВв bo‗lib, 2 juft allel genlar bo‗yicha geterozigotadir. Mendel birinchi bo‗g‗in 
duragaylarning ikki gen bo‗yicha geterozigotaligini aniqlash uchun taxliliy chatishtirish 
o‗tkazdi. Buning uchun birinchi bo‗g‗in duragayni 2 ta retsissiv belgisi bo‗yicha gomozigota 
bo‗lgan aavv forma bilan chatishtirib ko‗rdi. F2 duragayda meyoz natijasida AВ, aВ, Aв, aв 
kabi 4 ta gameta hosil bo‗ldi. Gomozigota aavv forma bir xil av gameta hosil qildi. Birinchi 
bo‗g‗in duragay (Aa, Вв) retsissiv gomozigota aaвв forma bilan chatishtirilganda, gametalar 
teng imkoniyatlarda qo‗shilishi natijasida 4 xil zigota AaВв: aaВв: Aaвв: aaвв hosil bo‗ladi.