B. A. Nazarbayeva

Funksional  modellarni  hosil  qilish  metodikasi. 

Loyihalashning  har  bir 

ierarxik  darajasi  uchun  o‘zining  baza  elementlari  to‘plami  xarakterlidir.  Baza 

elementlarining 

matematik 

modellarini 

hosil 

qilish 

protsedurasi 

to‘la 

formallashtiriladigan  bo‘lishi  mumkin,  chunki  ular  elementning  tuzilishi  va 

ishlashi to‘g‘risidagi qabul qilingan u yoki bu formal bo‘lmagan qarashlar va yo‘l 

qo‘yishlarga  asoslangandir.  Berilgan  baza  elementlarining    modellari  va 

elementlarini  bog‘lovchi  sxemalar  asosida  tizimning  to‘la  matematik  modelini 

hosil qilish metodi formallashtirilgan bo‘lishi mumkin. 

Makromodellardan  loyihalash  masalalarini  yiriklashib  ketishini  kamaytirish 

maqsadida  foydalaniladi.  Ular  baza  elementlariga  nisbatan  murakkabroq  bo‘lgan 

tizim  fragmentlari  uchun  yaratiladi.  Iqtisod  qilish  ko‘rsatkichi  bo‘yicha 

makromodellar, 

to‘la 

modellar 

fragmentiga 

nisbatan 

juda 

oddiy. 

Makromodellarning 

iqtisodliliga, 

ularda 

adekvantlik 

soxasiga 

qarashli 

soddalashtirilgan tasavvurlarni qabul qilinishi hisobiga erishiladi. 

---

383 

 

Tizim  matematik  modellarini  va  element  matematik  modelini  yoki 

fragmentlar makromodellarini hosil qilish uchun bir xil metodlardan foydalaniladi. 

Element  matematik  modellarini  va  fragmentlar  modellarini  hosil  qilish  usullarida 

ko‘p o‘xshashliklar mavjud, lekin ba’zi bir farqlar ham bor, ya’ni makromodellarni 

tashkil  qilishda,  uni  fragmentning  to‘la,  aniq  modeli  bilan  taqqoslash  imkoniyati 

mavjuddir.  

Baza  elementlari  to‘la  matematik  modellarni  (EMM)  va  makromodellarni 

hosil  qilish  metodikasida  model  strukturasi  deyilganda  tizimning  matematik 

ko‘rinishi (sonli qiymatlar bilan aniqlanmagan) tushuniladi. 

EMM  va  makromodellarni  hosil  qilishdagi  umumiy  metodika  quyidagi 

protseduralardan tashkil topadi: 

1.

 

Modelda  ko‘rsatilishi  kerak  bo‘lgan  modellashtirilayotgan  obyekt 

xususiyatlari  aniqlanadi.  SHu  o‘rinda  u  obyektlarning  chiqish  parametrlari  tartibi 

va q-tashqi parametrlari tartibi va obyekt haqidagi  fikrlar aniqlanadi; 

2.

 

Model  strukturasi  tanlanadi.  Ko‘pincha  bu  struktura  injinerlar  qabul  qila 

olishlari  uchun  qulay  bo‘lgan  sxema  ko‘rinishidagi  modellarni  matematik 

munosabatli modellarga o‘zgartirishning aniq qoidasi o‘rnatilgan bo‘lishi kerak. 

3.

 

Identifikatsiyalash masalasi echiladi, ya’ni modelning berilgan strukturasi 

uchun model parametrlarining x-sonli qiymatlari hisoblanadi; 

4.

 

Tanlangan test masalalari bo‘yicha modeldagi xatoliklar aniqlanadi. Agar 

bu  xatoliklar  E  ruxsat  etilgan  qiymatidan  oshib  ketsa,  2  va  3  punktlar,  model 

strukturasini qaytadan tanlash uchun takrorlanadi. Agar E ruxsat etilgan qiymatdan 

kam yoki unga teng bo‘lsa, 5-punktlar o‘tiladi; 

5.

 

q  va  q  qiymatlar  aniqlanadi.  Bu  metodika  bo‘yicha  3  va  5  punkt 

protseduralari formallashtiriladi.