B. A. Nazarbayeva

A

  apertura  maydoni, 

a

  obyektning 

maydoni, shuningdek obyektgacha bo‘lgan 

r

 masofaga bog‘liq bo‘ladi. 

 

                                                 

                                                   

(5.8) 

Bunda 

 - boshlang‘ich nurlanishning quvvati. 

 

Samarali  ishlash  uchun  obyektning 

a

  ko‘ndalang  kesim  maydoni  etarlicha 

katta  bo‘lishi  lozim,  chunki 

 

a

  bo‘lganda  qabul  qilinadigan  signalning 

amplitudasi keskin pasayadi. Obyektning   qaytarish qobiliyati ham unga ma’lum 

bir  uzunlikda  nurlatilgan  to‘lqin  ta’sir  ko‘rsatganda  qabul  qilinadigan  signal 

kattaligiga kuchli ta’sir ko‘rsatadi. Odatda tok o‘tkazuvchan materiallar va yuqori 

dielektrik  singdiruvchanlikka  ega  bo‘lgan  obyektlar  elektromagnitik  to‘lqinlarni 

yaxshi  qaytaradi,  ko‘pgina  dielektriklar  esa  energiyani  yutadi,  buning  oqibatida 

yomon  qaytarish  qobiliyatiga  ega  bo‘ladi.  Plastmassalar  va  keramik  materiallar 

yaxshi  o‘tkazuvchanlik  qobiliyatiga  ega  va  shu  sababli  ulardan  O‘YuCh 

detektorlarda deraza sifatida foydalanish mumkin. Mikroto‘lqinli datchiklar uchun 

eng  yaxshi  obyektlar  tekis,  silliq  yuzaga  ega  bo‘lgan,  detektorning  nurlatish 

yo‘nalishiga  perpendikulyar  joylashgan  o‘tkazuvchan  plastinkalar  bo‘lib 

hisoblanadi.  Tekis  o‘tkazuvchan  yuza  juda  yuqori  qaytarish  qobiliyatiga  ega 

bo‘ladi,  biroq  plastinkaning  hatto  unchalik  katta  bo‘lmagan    burchakka  og‘ishi 

ham  datchikning  ishlashiga  kuchli  ta’sir  ko‘rsatadi.  Masalan,  burchak    =  45

0 

bo‘lganda  qaytarilgan  signal  qabul  qiluvchi  antennaga  umuman  etib  bormasligi 

ham  mumkin.  Elektromagnitik  to‘lqinlar  chetlashishining  bunday  usuli  erdagi 

radarlarning ekranlarida ko‘rinmaydigan Stels samoletida qo‘llanilgan. 

 

Obyektning  harakat  yo‘nalishini  aniqlash  uchun  datchik  yana  bitta 

aralashtiruvchi  diod  bilan  jihozlangan  bo‘lishi  lozim.  Ikkinchi  diod  volnovodda 

shunday  joylashtiriladiki,  bunda  ikkita  dioddan  chiqadigan  Dopler  signallari  faza 

bo‘yicha  ¼  to‘lqin  uzunligi  yoki  90

0 

ga  farq  qilsin.  Har  ikkala  diodning  chiqish 

signallari  bir-biridan  alohida  kuchaytiriladi  va  to‘g‘ri  burchakli  impulьslarga 

aylantiriladi,  so‘ngra  ular  o‘zida  obyektning  harakat  yo‘nalishini  aniqlaydigan 

---

257 

 

raqamli  fazalar  diskriminatorini  taqdim  qiladigan  mantiqiy  qurilmada  tahlil 

qilinadi  (5.2B-  rasm).  Bunday  detektorlar  asosan  eshiklarning  avtomatik  ochilish 

qurilmalari va transport oqimini boshqaruvchi qurilmalarda qo‘llaniladi. Har ikkala 

holatda  ham  boshqaruvchi  signalni  ishlab  chiqarish  uchun  oldindan  obyekt 

to‘g‘risida  ma’lum  bir  axborotni  to‘plash  zarur  bo‘ladi.  Mantiqiy  qurilmalar 

vibratsiyalarga mos keladigan o‘zgaruvchan signallarni istisno qilishi va faqatgina 

harakatlanayotgan obyektlardan kelayotgan signallarga reaksiya ko‘rsatishi va shu 

tariqa qo‘riqlash tizimining ishonchliligini oshirishi lozim. 

 5.2- 

rasm. Ko‘chish yo‘nalishini aniqlash funksiyasiga ega bo‘lgan mikroto‘lqinli 

Dopler harakat datchigining (A)-blok-sxemasi  va (B)-vaqt diagrammalari