B. A. Nazarbayeva

elektr maydoni 

borligini bildiradi.  

Har  bir  nuqtadagi  elektr  maydonini  zaryadga  ta’sir  ko‘rsatuvchi  kuchning 

kattaligi bo‘yicha aniqlash mumkin: 

                                            E =                                                               

(4.1) 

Bu  yerda 

E  –  f

    kuch  bilan  bir  xil  yo‘nalishdagi  vektor,  q

0

  esa  –  skalyar 

kattalik bo‘lib hisoblanadi. Bunda test zaryadi obyektning elektr maydoniga putur 

yetkazmasligi  uchun  juda  kichik  bo‘lishi  lozim.  Ideal  holatda  u  cheksiz  kichik 

bo‘lishi  lozim,  biroq  har  qanday  zaryad  kvantli  tabiatga  ega  bo‘lganligi  sababli 

uning kattaligi elektronning zaryadidan kichik bo‘la olmaydi: 

e

 = 1,602 



 10

-19 

Kl. 

 

 

4.1- rasm. A - musbat test zaryadi zaryadlangan obyektning atrofiga kiritilgan;    B 

– sferik obyektning elektr maydoni 

 

4.1A-  rasmda  elektr  maydoni 

kuch  chiziqlari 

ko‘rinishida  ko‘rsatilgan,  ular 

kenglikning  har  bir  nuqtasida  kuch  vektoriga  urinmalar  bo‘lib  hisoblanadi. 

---

139 

 

Aniqlanishiga  ko‘ra  kuch  chiziqlari  musbat  zaryadlangan  obyektdan  chiqadi  va 

manfiy  zaryadlangan  obyektga  kiradi.  Kuch  chiziqlarining  zichligi  kenglikning 

oxirgi hajmida 

E

 elektr maydonining kuchlanganligi bilan belgilanadi.  

Fiziklar uchun har qanday maydon – bu kenglikning berilgan sohasi ichidagi 

hamma  nuqtalar  uchun  bir  paytda  aniqlash  mumkin  bo‘ladigan  fizikaviy 

kattalikdir. Misollar: harorat maydonlari, elektr maydonlari va magnit maydonlari. 

Maydonni  xarakterlaydigan  o‘zgaruvchi  yoki  skalyar  kattalik  (misol  –  harorat 

maydoni),  yoki  vektor  kattalik  (misol  –  yerning  atrofidagi  gravitatsiya  maydoni) 

bo‘lishi  mumkin.  Maydon  yoki  statsionar,  yoki  vaqtda  o‘zgaradigan  bo‘lishi 

mumkin.  Har  qanday  vektor  maydonning  tavsifsi  unda  vektorlarning 

taqsimlanishiga  mos  keladigan  fizikaviy  kattalik  hisoblanadi,  u  oqim  (F)  deb 

ataladi.  Oqim  so‘zi  lotincha  “oqmoq”  fe’lidan  kelib  chiqqan.  Har  qanday 

maydondagi  oqimni  suyuqlikning  (suvning) 

v

  vektor  bilan  tasvirlnadigan,  har 

qanday  berilgan  nuqtada  oqimning  o‘zgarmas  tezligiga  mos  keladigan  bir  tekis 

stasionar oqimi bilan solishtirish mumkin. Maydon elektr maydoni bo‘lgan holatda 

v

 vektor 

E

 vektor bilan almashtiriladi, 

E 

vektor elektr maydonining tavsifsi bo‘lib 

hisoblanadi, bunda 

F

 oqim barcha kuch chiziqlarining jamlanmasiga mos keladi. 

S 

gipotetik  yopiq  yuza  uchun  (Gauss  yuzasi) 

q

  zaryad  bilan 

F

  oqim  o‘rtasidagi 

bog‘lanishni quyidagicha yozish mumkin:  

                                  



0 

F

E

 = q                                                                    

(4.2) 

Bunda   = 8.8542 



 10

12 

Kl

2

/N



m

2 

– elektr doimiysi. 

Yoki integral bog‘lanish ko‘rinishida: 

                                 

 = q

                                                                (4.3) 

Bu  erda  integral