B. A. Nazarbayeva

                                                 E =σ/(2



0

)                                                           

(4.8) 

Bunda  σ  –  yuzadagi  zaryadning  zichligi  (yuza  birligiga  to‘g‘ri  keladigan 

zaryad).  Biroq  izolyasiyalangan  o‘tkazuvchi  obyekt  uchun  elektr  maydoni  ikki 

marta kuchliroq bo‘ladi: 

                                                 E =σ/



0

                                                                

(4.9) 

(4.8)  va  (4.9)  tenglamalar  o‘rtasidagi  farq  zaryadlangan  obyektlarning 

geometriyasidagi  farqlar  bilan  izohlanadi:  birinchisi  –  cheksiz  uzunlikdagi 

plastinka,  ikkinchisi  –  ixtiyoriy  formadagi  jism.  Elektr  zaryadlari  zaryadlangan 

jismning  faqatgina  tashqi  yuzasi  bo‘ylab  taqsimlanishi  Gauss  qonunining  muhim 

oqibati bo‘lib hisoblanadi. Bu bir nomdagi zaryadlar o‘rtasida itarish kuchlarining 

ta’siri natijasida sodir bo‘ladi, shu sababli hamma bir xil zaryadlangan zarrachalar 

bir-biridan  maksimal  mumkin  bo‘lgan  masofaga  uzoqlashishga  harakakt  qiladi. 

Buni  qilishning  birdan-bir  yo‘li  –  obyektning  eng  uzoq  nuqtasiga,  ya’ni  uning 

yuzasiga  ko‘chishdir.  Obyektning  yuzasidagi  barcha  joylardan  zaryadlarning 

joylashishi  uchun  (eng  uzoqda  joylashish  uchun)  eng  katta  bo‘rtik  joylar  qulay 

bo‘lib  hisoblanadi,  aynan  shu  erda  kuch  chiziqlarining  eng  katta  konsentratsiyasi 

kuzatiladi  (4.2D-  rasm).  Faradey  silindri  –  yoki  erga  ulangan  tok  o‘tkazuvchi 

listlar, yoki metall to‘r bilan qoplangan kamera juda foydali ilmiy va muhandislik 

qurilmasi  bo‘lib  hisoblanadi.  Tashqi  elektr  maydoni  qanchalik  kuchli  bo‘lishidan 

qat’iy nazar, bunday qurilmaning ichida elektr maydoni amalda nolga teng bo‘ladi. 

Aynan  shu  sababli  avtomobillar  va  metall  kemalar  momaqaldiroq  paytida  eng 

yaxshi  pana  joy  bo‘lib  hisoblanadi,  chunki  ular  xuddi  Faradey  virtual  qurilmasi 

kabi  ishlaydi.  Biroq  har  doim  shuni  esdan  chiqarmaslik  kerakki,  garchi  bunday 

qurilmalar elektr maydonlaridan ajoyib himoya bo‘lib hisoblansada, agar ularning 

---

142 

 

devorlari  qalin  ferromagnit  materiallardan  ishlangan  bo‘lmasa,  ular  magnit 

maydonlari qarshisida mutlaqo befoyda bo‘ladi.  

Elektr  dipoli  – 

bu  bir-biridan  2

a

  masofada  joylashgan  ikkita  turli  nomdagi 

zaryadlarning kombinatsiyasidir (4.3A- rasm). Zaryadlarning har biri kiritilgan test 

zaryadiga  ularning 

E

1

 

va 

E

2

  elektr  maydonlari  bilan  belgilanadigan  kuch  bilan 

ta’sir qiladi. Dipolning 

E

 natijalovchi elektr maydoni ikkita maydon kuchlanganlik 

vektorlarining  yig‘indisidan  aniqlanadi. 

E 

vektorning  modulini  quyidagi 

tenglamadan topish mumkin: 

                                                       E = 

 

                                              

(4.10) 

 

Bunda 

r –

 dipolning markazidan bo‘lgan masofa. 

 

         

 

4.2 rasm. Cheksiz uzunlikdagi ingichka sterjen atrofidagi elektr maydoni, (A)-

cheksiz uzunlikdagi plastinka atrofidagi elektr maydoni,     (B)-elektr maydonining 

turlicha konsentratsiyaga ega bo‘lgan, (D)-obyekt geometriyasining o‘zgarishini 

aks ettiradigan kuch chiziqlari