B. A. Abdukarimov Ichki savdo iqtisodiyoti

Birinchidan
, korxonani daromadini, muomala harajatlarini umumiy hajmi 
va moddalari bo’yicha; foydasini va tegishli bo’lgan boshqa ko’rsatkichlarini 
o’tgan davrga tahlili natijalari. 
Ikkinchidan
, daromadlarni barcha turlarini, muomala harajatini hajmi va 
moddalarini, 
retabellikni 
barcha 
ko’rsatkichlarini 
o’zgarish 
sur’atlari 
(tendensiyalari)ni o’rganish natijalari. 
Uchinchidan
, tovar aylanishi hajmi va assortimenti, tovar ta’minoti tovar 
guruhlari va manbalari bo’yicha rejalar va prognoz ma’lumotlari. 
To’rtinchidan
, savdo ustamalari to’g’risidagi ma’lumotlar. 
Beshinchidan
, mo’ljallangan davrga baholar, soliqlar, har xil to’lov 
to’g’risidagi ma’lumotlar. 
Oltinchidan
, muomala harajatlarini prognozi. 

---

114 
Yettinchidan
, kelajakda korxonani o’z aylanma mablag’lari miqdori, 
asosiy fondlarni yangilash, rekonstruksiya qilish to’g’risidagi prognoz 
ma’lumotlari va boshqalar.
Foydani uning tarkibiy turlari, ya’ni tovarlarni sotishdan olingan yalpi 
foyda, asosiy fapoliyatdan ko’rilgan foyda, umumxo’jalik faoliyatidan ko’rilgan 
foyda, soliq to’langungacha olingan foyda va yilning sof foydasi bo’yicha alohida 
hisob-kitoblar qilinib, alohida rejalashtirilishi va prognoz qilinishi lozim.
YUqoridagilar foydani rejalashtirib qanday muhim ahamiyatga ega 
ekanligini tasdiqlab turibdi.
Foydani rejalashtirishda qanday maqsad nazarda tutiladiQ 
Asosiy maqsad korxonani kelajakda rivojlanishini ta’minlaydigan 
miqdordagi foydaga erishish. Ushbu maqsad qanday ta’minlanadi degan savol 
tabiiy tug’iladi.
Unga erishish uchun korxona aholi talabiga javob beradigan, yuqori sifatli 
tovarlarni sotilishi va iste’mol qilinishi uchun yuqori darajadagi xizmatni tashkil 
qilishidan bog’liqdir. Shunday qilib foydani rejalashtirish maqsadini ikkinchi 
tomoni namoyon bo’ladi.
Ushbu maqsadlarga erishish uchun foydani rejalashtirishda quyidagi 
vazifalar qo’yilishi shart.
Ularga quyidagilarni kiritish mumkin.
- asosiy maqsadga erishishni ta’minlaydigan tijorat g’oyalarini aniqlash; 
- foydaga ta’sir qiluvchi barcha omillarni o’tgan yillarga kompleks tahlil 
qilish va kelajakka bashorat qilish; 
- foydaga bevosita ta’sir qiluvchi omillardan kelib chiqib, korxonani 
bezararlik nuqtasini aniqlash; 
- bozor iqtisodiyoti sharoitida barcha resurslardan oqilona, ratsional 
foydalanish, harajatlarni tejamligini, natijalarini optimalligini ta’minlash; 
- rejani bozor kon’yukturasi o’zgarish ehtimollariga mo’ljallangan 
alternativ variantlarini tayyorlapsh; 

---

115 
- ishlab chiqarilgan holda qabul qilingan rejani bajarilishini ta’minlaydigan 
chora-tadbirlarni belgilash va nazorat qilish.
Foyda va rentabellikni rejalashtirishda bir qancha usullardan foydalanish 
tavsiya qilinadi. Ular qatoriga quyidagilarni kiritish mumkin: 
- daromadlar va harajatlar balansi; 
- texnik-iqtisodiy hisob-kitob usuli; 
- tajribaviy-statistik usuli; 
- bezararlik nuqtasini aniqlash usullari; 
- elastiklik koeffitsiyentlarini qo’llash usuli; 
- iqtisodiy-matematik usullar (korrelyatsiya va regressiya usullari).
Balans usuli amaliyotda eng keng qo’llaniladigan usullardan biri bo’lib, 
unda balansning chap qismida savdo korxonasining barcha daromadlari miqdori 
keltiriladi, o’ng qismida harajatlarning barcha turlari miqdori va korxonaning 
foydasi ko’rsatiladi. Balans tarkibini quyidagi shaklda tuzishni tavsiya qilamiz.