Азярбайъан республикасынын тящсил назирлийи

İNFORMASİYA TEXNOLOGİYALARININ SOSİAL HƏYATA TƏSİRİ XÜSÜSIYƏTLƏRİ
Xosrovov İlqar, magistr, Bakı Dövlət Üniversiteti
Açar sözlər: informasiya texnologiyaları, Internet, sosial şəbəkələr, sosial həyat.
Ключевые слова: информационные технологии, Интернет, социальные сети, социальная жизнь.
Keywords: information technology, internet, social networking, and social life.
Müasir dövrümüzdə həyatımızın bir parçasına çevrilən Internet və sosial şəbəkələr əslində informasiya texnologiyalarının nəcə tərəqqi etməsindən xəbər verir. Əslində biz hər gün külli miqdarda informasiya qəbul edirik. İnformasiya texnologiyaları bu informasiyaların dünyada və cəmiyətdə dövr etməsində çox böyük rol oynayır. Eyni zamanda bu məlumatların insanlara çatdırılmasında informasiya texnologiyalarının rolu böyükdür hər bir insanın yasadığı dövr bir nəçə mərhələlərə bölünür: insanın uşaqlıq, gənclik və qocalıq dövründə həyatda fəaliyəti, həyata baxışları və gələcək planları müxtəlifdir.
Ümumiyətlə “informasiya texnologiyaları”nın tarixinə nəzər salsaq, görərik ki, onun əsas növü olan Internet XX əsrin 60-cı illərində ABŞ-ın Müdafiyə Nazirliyində, hərbi məqsədlər üçün etibarlı rabitə sistəmi yaratmaq məqsədi ilə yaradılmışdı. Sonralar bu ABŞ-ın təhsil sistəmində, bütün universitetlərdə yayılmağa başladı, bu zaman “Internetdə yayılan məlumatlar ancaq mətn formasında olurdu. Sonralar bu üsul daha da təkmilləşdi. 1992-ci ildə İsveçrədə yerləşən “Avropa nüvə tədqiqatlar mərkəzi”ndə Internetin yeni xidmət üsulu yaradıldı, bu www adlandırıldı, sonralar Internet bütün dünyaya hakim kəsildi. Artıq indi dünyada bütün informasiyaların çox böyük hissəsi Internət vasitəsi ilə çatdırılır. Biz statistik göstəricilərə nəzər salsaq bunu aydin görərik, məsələn, 2005-ci ildə dünyada bir milyard iyirmi milion, 2008-ci il yanvarın 1-nə olan statistik məlumata görə isə bir milyard dörd yuz yəddi milion Internət istifadəcisi olmusdur. “Informassiya texnologiyaları” sahəsində dövlətimizin bascısı prezident cənab İlham Əliyev bir sıra fərman və sərəncamla vermisdi. Bunların içərisində daha önəmlisi “Azərbaycana 2003-2012-ci illərdə informasiya kommunikasiya texnologiyaları” üzrə milli strategiyası hazirlanmasına dair” Azərbaycan Respublikası Prezidentinin fərmanıdır. Bu fərmanda informasiya texnologiyalarının tətbiqi və inkisafı ucun zəruri olan bütün məsələlər oz həllini tapmısdı.
Ümumiyyətlə, insan dəyərli bir varlıqdır, çünki o, özü ilə ağıl və düşüncə deyilən bir qüvvənin daşıyıcısıdır. Ağıl və düşüncə nəticəsində bir çox elmi nailiyyətlərə çatan və həyatın hər bir sahəsində inkişaf edən də, məhz insandır. Amma belə bir ilahi nemətə malik olmayan, məsələn bal arısı min illərdir olduğu kimi yaşayır və yaşayışında heç bir dəyişiklik gözə dəymir.
Bu gün bir çoxlarının, xüsusilə də, gənclər və yeniyetmələrin istifadə etdiyi internet də, həmin elmi inkişafın bir nümunəsi sayılır.
İnternetin müasir insan həyatında olan rolu və faydaları inkaredilməzdir. Gün ərzində dünyanın istənilən nöqtəsinin ən qaynar xəbərlərini izləmək, dünyanın hər hansı bir yerindən digər yerlərlə canlı əlaqə saxlamaq, hər hansı bir yazı və fikiri dünyanın istənilən bir məkanında yaşayanlara çatdırmaq və s. onun bizə yetirdiyi faydalardandır. Lakin bu yazıda həmin mövzu barədə deyil, daha çox internetdən düzgün istifadə etməmək nəticəsində yaranan problemlərdən danışmaq istərdim.
Bu gün internetsiz yaşamaq çox çətin bir məsələdir. Onu gündəlik həyatımızdan silmək demək olar ki, əsl ziyan ola bilər.
Əfsuslar olsun ki, bu qədər faydalarla yanaşı, hər gün Internet vasitəsilə həyata keçən bir çox cinayətlər və qanunsuz hərəkətlərin də, şahidi oluruq. Bu, daha çox internetdən istifadə mədəniyyətinə malik olmayanlar tərəfindən həyata keçir.
İstifadəyə verilən bir çox əxlaqsız və porno saytlar, internet oğurluqları, müxtəlif insanların şəkillərinin qanunsuz olaraq bir sıra hədəflərlə montaj edilməsi, digər insanların adı və niki ilə internet saytları, çat və forumlara daxil olub başqası adından danışmaq, başqalarının e-mail ünvanına göndərilən hədə-qorxu, təhqiramiz və etikadan kənar yazılar, həmçinin, hər hansı bir siyasət, mədəniyyət və din xadiminin müəyyən bir forumda müzakirə obyektinə çevirib, haqqında yalan və iftira sözlər yazmaq, bəzi yazarların digər adlarla özü və yazıları barədə tərif söyləməsi, məqalələrin müzakirə bölməsində yalançı adlarla yazılan cəfəngiyyat sözlər və s. internetdən istifadənin ən pis nümunələrindən sayılmaqla yanaşı, internetdən istifadə mədəniyyətinin olmamasından xəbər verir.
Bu günlərdə müxtəlif insanların alçaldılması daha çox Internet vasitəsilə həyata keçir. Bəziləri öz sözünü kişi kimi üzə demək əvəzinə daha çox yalançı adlarla istənilən şəxsə ünvanlayır.
Ümumiyyətlə, həyatımızda elmi tərəqqi və inkişafla mübarizə aparmaq məntiqsiz bir iş sayılır. Bununla bağlı məntiqli və ağıllı sayılan iş cəmiyyətdə yeni elmi nailiyyətlərin bəhrəsi ilə düzgün davranma mədəniyyətini yaymaq, övladlarımıza onlardan düzgün istifadə mədəniyyətini öyrətməliyik.
Bunun ardinca bu fərmanın davamı olaraq 2004-cü ildə Azərbaycan Respublikası Prezidentinin digər fərmanı ilə “Rabitə və informasiya texnologiyalarının Nazirliyi yaradildi. Bununla əlaqədar olaraq bir nəcə dovlət proqramı təsdiq edilmisdi. Buna misal olaraq “2005-2007-ci illər üçün umumtəhsil məktəblərinin informasiya-komunikasiya təminati”, “2005-2008-ci illər rabitə və informasiya təxnologiyalarının (elektron Azərbaycan) inkisafi”, “2008-2012-ci illərdə Azərbaycanda təhsil sistəmində informasiya texnologiyalarının tətbiq edilməsi və s.
Göstərmək olar ki, olkə basçısının bu sahəyə diqqəti icərisində ana dilimizə olan qaygi, dovlət dilinə olan hormət oz yerini tapmisdir. Informasiya texnologiyalarında ana dilinin tətbiqi, ana dilində sayatların yaranması, ana dilində proqram təminati, milli Internet informasiya rəsusları kataloqunun yaradılması, ona ana dilimizin nə dərəcədə yuksəkdə durdugunu bir daha subut edir: “informasiya texnologiyalarının sosial həyata cox boyuk təsiri vardir. Bildiyimiz kimi sosial həyatın coxlu formaları vardır.
Hər bir insan sosial həyatda nəcə yasamağından asıli olmayaraq genis informasiya qəbul etmək bacarığına malikdir, hər bir insanın sosial həyatı mərhələli səkildə davam edir, bələ demək olar ki, birinci mərhələdə insanın təsiri, ikinci mərhələdə isə onun fəaliyətidir.
Azərbaycan Təhsil Nazirliyi informasiya texnologiyalarının Azərbaycanın umumtəhsil məktəblərində, eləcə də bütün ali məktəblərində həm tədrisi, həm də praktiki qaydada tətbiqi daim diqqət mərkəzindədir. Ümumtəhsil orta məktəblərdə sagirdlərin və muəllimlərin informasiya texnologiyalarının elementlərinə yiyələnməsi, onun üzərində işləmək vərdislərinin oyrənilməsi artiq bu elmin cox sevildiyini və nə dərəcədə gərəkli oldugunu subut edir. Biz usaqları müasir həyat tərzini izlədikdə gorurk ki, informasiya texnologiyalarının novləri olan Facebook, Instagram, Odnoklassnik və s. – dən geniş istifadə olunur.
Qeyd etmək lazımdır ki, İKT qətnamələri Azərbaycan üçün yalnız siyasi əhəmiyyət daşımır, respublikamıza müsəlman ölkələri tərəfindən göstərilən humanitar, texniki və s. yardımın böyük bir hissəsi İKT konfranslarının qəbul etdiyi bu kimi mühüm sənədlər əsasında həyata keçirilir.
Bir vətəndaş məmur munasibətlərinin sadələşdirilməsi, işini cəld və operativ təskili iki informasiya tələbatını odəmək üçün rahat yollar axtarmaq üçün butun insanların, həm fiziki, həm də maddi durumu əlvərisli olmayan səxslərin də dovlət xidmətindən istifadə edilməsinin təskili butun bu sadaladığımiz problemlər və digər neqativ hallar sonda oz həllini tapacaqdir.
Qeyd etdiyimiz kimi, “elektorn hökumət” lahiyəsi cox uğurlu olmuşdur. Vətəndaş oz evində oturaraq kompyuter vasitəsi ilə və yaxud onlayn və digər ünsiyyət metodları ilə ona lazım olan məlumatları ala bilər. “Sosial şəbəkələrdə” rəal həyatda hansı problem varsa, dərhal müzakirə olunur, bu sosial şəbəkənin ən önəmli cəhəti odur ki, hər hansı dövlət qurumu, nazirlik, bas idarə, idarə və s. iştirak edir. Təskilatlar haqqinda geniş məlumatlar verilir, vətəndaş həm də bu sosial səbəkədən marifləndirilir, butun nazirlik və idalərdə movcud olan qanunverivilik göstərilir, vətəndaşa onun fonunda yardım göstərilir.
Biz “İnformasiya texnologiyaları” sosial həyata təsiri xüsusiyyətləri haqqında müfəssəl araşdırma apardıq. Son nəticədə bizə nə aydın oldu? Doğrudan da “İnformasiya texnologiyaları” dünyada hegemon mövqeyə malikdir? Müasir dövrdə belə bir idarə, təşkilat və struktur varmı ki, “informasiya texnologiyaları” nnan yararlanmasın? Bəli, artıq bu həqiqətdir. Elmin inkişafı. Texniki tərəqqinin getdiyi bir dövrdə bu nailliyyətlərə sahib olmaq elə də çətin deyil. Cəmiyyət, sosial mühit yarandığı dövrdən etibarən inkişaf edir, təkmilləşir və müasirləşir. İnsan zəkası öz əksini bir növ texnikada tapmışdı. Dünyanın dahi alimlərinin kəşfləri, elimin fikirləri və elmi araşdırmaları öz bəhrəsini verir. Ona görə də bu elmin inkişafı qarşısında texnikanın inkişafının, insan intelektinin inkişafını və sş yüksəlişi görmək elə də təəəccüblü deyildi.
Bütün bunların yüksək nailliyyəti informasiya texnologiyalarında cənlənmişdir. Sosial şəbəkələr bir növ insan həyatının tərkib hissəsdir. İstər məişətdə, istərsə də təhsildə, istərsə də başqa sahələrdə insanlar bir-biri ilə ünsiyyət yaradır, birlikdə fəaliyyət göstərirlər. Müəyyən bir məlumatı almaq, müəyyən bir araşdırma apöarmaq üçün uzaqlara, harasa getmək lazım deyildir. Kiməsə bir məlumat göndərmək və onun qarşılığında nə isə əldə etmək indi çətin deyildir.
Arxivlərdən, elmi kitabxanalaradan istifadə etmək, nəsə bir yeni məlumat eldə etmək heç də çətin deyildir. Çünki bütün bunları “informasiya texnologiyaları” nın sahəsində asanlıqla əldə etmək mümkündür. İndiki zamanda ən böyük ünsiyyət şəbəkəsi informasiya texnologiyalarının bir növü olan Internetdir. Bu sahədə dünya bir növ kiçilib. Hər hansı bir ölkə, hər hansı bir təşkilat, ər hansı bir sahə ilə əlaqə yaratmaq çox asanlaşmışdır.
Burada da əsas hədəf yenə də informasiyadır. Belə geniş informasiya mübadiləsini yaratmaq, sistem halına salmaq böyük nailliyyətdr. Bu intelektual idarəetmə sistemi bütün dünyada geniş yayılmışdır. Dünya ölkələrinin az bir qismi bu nailliyyətlərdən kənarda qala bilmişdir. İstər sivil cəmiyyətin qurulmasında, istərsə də insanların məişət, mədəniyyət, təhsil məsəllərinin həllində “informasiya texnologiyaları” nın rolu böyükdür. Yuxarıda qeyd etdiyimiz kimi “informasiya texnologiyaları” bütün dövlət idarələrində, təşkilatlarda, strukturlarda geniş tətbiq edilmişdir. Bu da müasir dövrün zərurətidir. Təkcə bunu demək kifayətdir ki, Respublikamızda yaradılan “Elektron hökümət” lahiyəsi bütün dövlət idarələrin, nazirliklərdə, komitələrdə tətbiq edilmişdir. Bz bu lahiyənin mahiyyətini araşdırdıq. Bunun necə gərəkli bir lahiyyə olduğunu, müasir dövrün tələbinə necə cavab verdiyinin bir daha şahidi olduq.
Digər tərəfdən, bu lahiyənin cəmiyyətdə olan neqativ halları aradan qaldırmağa çalışması, rüşvətxorluq və digər mənfi xarakterli hərəkətlərin qarşısını alması cəhdi çox təqdirə layiqdir. Vətəndaş və məmur arasında münasibət çox şəffaf qurulmuşdur. Bu informasiya texnologiyalarının bizə verdiyi ən böyük faydasıdır. Arzu edək ki, bütün cəmiyyətlərdə bu kimi nailliyyətlər mövcud olsun. Bizim də borcumuz informasiya texnologiyalarını düzgün mənimsəməkdir. Biz inanırıq ki, yeni-yeni elmi nailliyyətlər yenə də olacaq və gələcək nəsil bundan bəhrələnəcəkdir.
Ədəbiyyat:

1. 
   Haqverdiyev V.M. Azərbaycanda internet və onun sosial-psixoloji aspektləri. // “ Dirçəliş – XX əsr” jurnalı, 2008-2009-cu il tarixli nömrələri
   
2. 
   Abbasova Q., Hacıyev Z. Sosial fəlsəfə. Bakı: 2012
   
3. 
   Rabitə və yüksək texnologiyalar Nazirliyinin Internet saytı
   
4. 
   Əfəndiyev M. Sosiologiya. Bakı Universiteti nəşriyyatı, Bakı: 2009
   
5. 
   Fərziyev T. İnformatika. Bakı: 2011
   
6. 
   Müslümov V.B., Mehdiyev M.M. İnformatika. Bakı: 2013
   

İNFORMASİYA TEXNOLOGİYALARININ SOSİAL HƏYATA TƏSİRİ XÜSÜSIYƏTLƏRİ
Xosrovov İlqar, magistr, Bakı Dövlət Yniversiteti
Annotasiya.
İstər sivil cəmiyyətin qurulmasında, istərsə də insanların məişət, mədəniyyət, təhsil məsəllərinin həllində informasiya texnologiyalarının rolu böyükdür. Informasiya texnologiyaları bütün dövlət idarələrində, təşkilatlarda, strukturlarda geniş tətbiq edilmişdir. Bu da müasir dövrün zərurətidir.
ОСОБЕННОСТИ ВЛИЯНИЯ ИНФОРМАЦИОННЫХ ТЕХНОЛОГИЙ НА СОЦИАЛЬНУЮ ЖИЗНЬ
Хосровов Ильгар, магистр, Бакинский государственный университет
Аннотация.
Интернет, информационные технологии в целом играют важную роль в формировании гражданского общества, развитии народного благосостояния, культуры, образования, быта. Информационные технологии применяются во всех государственных учреждениях, в организациях, государственных структурах. Это характерная черта современной эпохи.
FEATURES IMPACT OF INFORMATION TECHNOLOGY ON SOCIAL LIFE
Ilgar Khosrovov, Master, Baku State University
Abstract.
Internet and information technology in general play an important role in the formation of civil society, the development of public welfare, culture, education, life. Information technology is used in all public institutions, organizations, government agencies. This is characteristic of the modern era.
MÜNDƏRİCAT

1.