Азярбайъан кооперасийа университетинин дярсликляри

Bimetalizm
-elə bir pul sistemidir ki, bu zaman ümumi 
ekvivalent rolunu iki metal-qızıl və gümüş yerinə yetirir. Hər 
iki metaldan sərbəst sikkə kəsişməsin və onların qeyri-məhdud 
miqdarda tədavüldə olması nəzərdə tutulurdu. Bimetalizmin üç 
növü mövcud olmuşdur: paritet valyuta sistemi-bu zaman qızıl 
və gümüş sikkələr arasında nisbət kortəbii şəkildə müəyyən 
olunurdu; ikili valyuta sistemi-bu zaman qızıl və gümüş 
sikkəllər arasındakı nisbət dövlət tərəfindən müəyyən 
olunurdu; ―axsayan‖ valyuta sistemində isə qızıl və gümüş 
sikkələr qanuni tədiyyə vasitələri olur, lakin, bərabər əsaslarda 
deyil, qeyri-bərabər əsaslarla, bu sistemdə qızıl pulların 
kəsilməsi sərbəst gümüş pulların kəsilməsi isə qapalı qaydada 
həyata keçirilirdi. Bu zaman pul sistemi sanki bir ayaqdan 
―gümüş ayaqdan‖ axsayırdı. Bu sistemdə gümüş sikkələr qızıl 
sikkələri tədavüldən sıxışdırma təhlükəsi bimetalizmdən imtina 
etməyə əsas oldu. Həmin qanunauyğunluq tarixdə Kopernik-
Qreşem və ya ―ucuz pullar‖ qanunu kimi məlumdur. Bu 
sistemdə qiymətli metallar bazarında qiyməti rəsmi qiymətdən 
aşağı olan pullar ―pis‖, dəyəri rəsmi qiymətindən yuxarı olanlar 
isə ―yaxşı‖ pullardır. 
Monometalizm
– elə bir pul sistemidir ki, bu zaman bir 
pul sikkəsi ümumi ekvivalent rolunu oynayır. Bu sistemin üç 
tipi olmuşdur: mis, gümüş və qızıl monometalizmi. Bunlar 
müxtəlif ölkələrdə aparıcı rol oynamışlar. 
Qızıl monometalizmin də üç növü mövcud olmuşdur: 
qızıl sikkə standartı, qızıl külçə standartı və qızıl-deviz 
standartı. (Bunlar haqqında nisbətən geniş məlumat 
―Beynəlxalq Valyuta Sistemi‖ mövzusunda veriləcəkdir.) 
Kredit və kağız pulların tədavülü sistemində pul nişanları 
ictimai maddi sərvətin göstəriciləri deyildir, yəni qızıla 
dəyişdirilmirlər. İqtisadi ədəbiyyatda kredit-kağız (findutsiar) 

---

484 
pul sistemində üç növ fərqləndirilir: keçid-özündə metal və 
kağız tədavülünü birləşdirir; tam fidutsiya standart; elektron-
kağız pul standartı.