Азярбайъан кооперасийа университетинин дярсликляри

§2. Nağd və nağdsız hesablaşmaların təşkilinin
 
prınsıpləri və formaları 
 
Nağd pul dövriyyəsi
dedikdə nağd pul nişanlarının 
(banknot, xəzinə biletləri, sikkələr və s.) fasiləsiz hərəkəti 
nəzərdə tutulur. Pul dövriyyəsinin tərkib hissəsi olan nağd pul 
dövriyyəsi əhalinin pul gəlirlərinin böyük hissəsinin əldə 
edilməsi və xərclənməsinə xidmət edir. 
Nağd pul dövriyyəsi öz hərəkətinə Milli (Mərkəzi) 
Bankın hesablaşma kassa mərkəzlərindən başlayır. Əvvəlcə 
pullar bankın ehtiyat fondlarından dövriyyə kassalarına 
ötürülür. Burada isə nağd pullar kommersiya banklarının 
əməliyyat kassalarına göndərilir. Kommersiya bankları bu 
pulların bir hissəsini ödəniş əsasında bir-birinə verə bilir. Nağd 
pulların əsas hissəsi müəssisə və təşkilatların kassalarına 
götürülür, müəyyən hissəsi isə əhaliyə bilavasitə ödənilir. 
Müəssisə və təşkilatlar kassalarına gətirilmiş nağd pulların bir 
hissəsindən onlar arasında olan hesablaşmalar üçün istifadə 
edir. Nağd pulun əsas hissəsini isə pul gəlirlərinin müxtəlif 
növləri kimi (əmək haqqı, müvazinət, pensiya, təqaüd, sığorta 
ödənişləri və s.) əhaliyə verilir. 
Əhali götürdüyü nağd pulları müxtəlif məqsədlər üçün 
xərcləyir: vergilər, rüsumlar, cərimələr, sığorta ödənişləri, 
ərzaq məhsulları, ev ləvazimatlar, paltar və s. alır; xidmətlərin 
(mənzil-kommunal, məişət, tibb, təhsil və s.) haqqını ödəyir; 
qiymətli kağızlar, lotereya biletləri alır və s. Beləliklə nağd 
pullar ya bilavasitə kommersiya banklarının əməliyyat 
kassalarına, ya da müəssisə və təşkilatların kassalarına toplanır. 

---

477 
Müəssisə və təşkilatların kassalarına toplanmış nağd pullar 
(onlar üçün müəyyən edilmiş limitdən başqa) onlara xidmət 
edən kommersiya banklarına ötürülür. 
Nağd pul dövriyyəssinin təşkili aşağıdakı prinsiplərə 
əsaslanır: 
a)
bütün müəsisə və təşkilatlar nağd pullarını (müəyyən 
edilmiş limitdən əlavə) banklarda saxlamalıdı; 
b)
banklar bütün müəsisə və təşkilatlar üçün 
kassalarında qalacaq nağd pulun miqdarını (limiti) müəyyən 
etməlidir; 
c)
müəssisələr və təşkilatlar nağd pulu ancaq onlara 
xidmət edən kommersiya banklarından ala bilər. 
Nağd pul dövriyyəsinin mərkəzləşdirilmiş qaydada 
təşkilində məqsəd pul tədavülünün sabitliyini, elastikliyini və 
qənaətçiliyini təmin etməkdir. 
Pul dövriyyəsi təşkilinin əsas forması