Азярбайъан кооперасийа университетинин дярсликляри

iqtisadi sahələrinə
görə 
firmalar: sənaye, kənd təsərrüfatı, tikinti, nəqliyyat, rabitə və s. 
xarakterli olur. 
3. 
Funksional
xarakterinə görə istehsal, ticarət və xidmət 
xarakterli firmalar vardır. İstehsal xarakterli firmalar maddi 
nemətlərin istehsalını həyata keçirir. Ticarət xarakterli firmalar 

---

214 
isə istehsal olunmuş maddi nemətlərin reallaşdırılması ilə 
məşğul olur. Xidmət firmaları isə müxtəlif xidmətlərin istehsalı 
və göstərilməsi ilə məşğul olur. 
4. Firmalar 
həcminə
görə kiçik (xırda), orta və iri 
müəsisələrə ayrılırlar. Onlar adətən, işcilərin sayına görə 
fərqləndirilir. Bu fərqlənmə həm müxtəlif ölkələrdə, həm də 
müəyyən bir ölkə iqtisadiyyatının müxtəlif sahələrində fərqli 
olur. Məsələn, Şərqi Avropada 50 nəfərə qədər işçisi olan firma 
kiçik firma hesab olunduğu halda, ABŞ-da 100 nəfərə qədər 
işçisi olan firma kiçik hesab olunur. Orta firma müvafiq olaraq 
50-500, ABŞ-da 100-500, iri firmalar da müvafiq olaraq 500-
dən çox və 1000-dən çox, Azərbaycan Respublikasında 
sənayedə 50 nəfərə qədər, tikintidə 25, nəqliyyatda 15, ticarət 
və xidmət sahələrində 10 nəfərə qədər işçisi olan müəssisə 
kiçik müəssisə hesab olunur və s. 
Bazar iqtisadiyyatında mövcud olan firmaların 80-90%-i 
istehsal olunan ümumi milli məhsulun 45-50 %-i, işləyənlərin 
50-60%-i, yeni yaradılan iş yerlərinin 70-80%- dən çoxu xırda 
və orta firmaların payına düşür. Ayrılıqda götürüldükdə, kiçik 
(xırda) firmaların xüsusi çəkisi ümumi firmaların 90%-nə 
yaxınını əhatə edir. Kiçik firmaların sayının çox olması onların 
mövcud olması üçün nisbətən az miqdarda kapitalın tələb 
olunmasıdır. Belə firmalarda iş yerlərini yaratmaq digərlərinə 
nisbətən on dəfə az kapital tələb edir. Xırda (kiçik) firmalar 
müəyyən üstünlüklərə malikdir. Belə ki, onlar çoxsaylı 
olmaqla, azad rəqabətin fəaliyyəti üçün şərait yaradırlar. Kiçik 
firmalar çevik olmaqla bazarın konyukturasına çox tez reaksiya 
verirlər. Kiçik firmalar sürətlə yeniləşmək qabiliyyətinə 
malikdir. Onların çatışmazlığı isə rəqabət mübarizəsinə 
davamsızlığıdır. Yeni yaradılmış firmaların çoxunun ömür 
müddəti 5 ilə yaxın olur. Lakin onların çoxu ləğv olunmur, 
başqa sahədə, başqa formada fəaliyyət göstərirlər. 

---

215 
Orta firmaların da özünəməxsus xarakterik cəhətləri 
vardır. Belə ki, onlar kiçik firmalar kimi çoxsaylı və çevik 
deyillər. Onlar müəyyən növ məhsul və ya xidmət istehsalı ilə 
ixtisaslaşaraq, bazarın müəyyən sahəsində mövcud olurlar. 
Orta firmalar iri firmalar üçün rəqibdirlər, özləri iri firmalara 
çevrilməyə, inhisarlaşmağa meyllidirlər. 
İri firmaların üstünlüyü isə onların sabatlı və rəqabətə 
davamlı olmasıdır. Bu firmalar ləğv olunmurlar, onların yalnız 
sahibləri, mülkiyyətciləri dəyişilir. İri firmalarda